De Nederlandse bodem blijft naar (mot)regen snakken

Vooral op de hoge zandgronden van Zuid- en Oost-Nederland is sprake van zorgwekkende droogte. Ook in laagliggende gebieden, waar het grondwater ondieper en dus sneller aangevuld, eisen de opeenvolgende episodes van droogte hun tol.

Dat blijkt uit een datavisualisatie van de Volkskrant op basis van informatie aangeleverd door het watertechnische adviesbureau HydroLogic. Door een combinatie van satellietdata, neerslagradar, bodemeigenschappen en grondgebruik ontstaat een totaalbeeld van de actuele stand van droogte van de Nederlandse bodem.

Drie droge jaren hebben de grondwaterreservoirs steeds verder uitgeput, blijkt uit de cijfers. Mede doordat het Nederlandse watersysteem en landgebruik vooral gericht zijn op vlotte afwatering, wordt het regenwater niet goed vastgehouden en blijft de verdroging in de bodem sluimeren.

Neerslagtekort

‘Enkele buien maken het gras weer groen, maar we staan al vóór de droogste zomermaanden nog steeds op een flinke achterstand,’ zegt technisch directeur Maarten Spijker van HydroLogic. ‘Onder die toplaag zit het probleem. Om weer in de buurt van een gezonde situatie te komen hebben we zeker twee maanden lang gestage regen nodig.’

Traditioneel kijken waterbeheerders vooral naar het zogeheten neerslagtekort, een maatstaf van het KNMI die aangeeft of er veel of juist weinig regenwater is gevallen. Momenteel bedraagt het neerslagtekort in heel Nederland 151 millimeter, waarmee 2020 nog altijd tot de droogste jaren aller tijden behoort.

De hoeveelheid regen zegt echter niet alles over hoe de bodem er voor staat. Zo tellen stevige stortbuien even zwaar mee in die statistiek, maar veel ervan spoelt ook meteen weer weg naar sloten, rivieren en in zee. Als dezelfde hoeveelheid in twee weken als motregen valt, belandt veel meer in de bodem en het grondwater.

Om de precieze gevolgen van droogte voor landbouw en natuur nog fijnmaziger in beeld te brengen is een tweede analyse nodig: van de ondergrond. De stand van het grondwater, het beleid van waterschap, natuurbeheerders en boeren, de biochemische samenstelling van de grond hebben allemaal invloed op hoe droog de grond daadwerkelijk is.

Februari nat, april en mei uitzonderlijk droog

In februari viel stevige regen, zodat begin maart slechts 15 procent van de gebieden droger waren dan gebruikelijk. Drie maanden later was dat opgelopen tot 87 procent. Vooral april en mei waren uitzonderlijk droog. De regenbuien van juni verzachten het leed slechts gering.

Gé van den Eertwegh van KnowH2O, uitvoerend projectleider van het project Droogte Zandgronden Nederland en niet betrokken bij het onderzoek, herkent dit beeld. Op basis van eigen veldgegevens, modelberekeningen en satellietbeelden constateert hij dat de toplaag snel weer vochtig is. Het probleem zijn de diepere grondwaterlagen. Zwaar getroffen natuurgebieden zijn vennen, hoogveen en heide, zo bleek uit een enquête onder terreinbeheerders. ‘Die natuur beschadigt snel, en herstelt langzaam of soms helemaal niet meer.’

Dijkgraaf Lambert Verheijen van waterschap Aa en Maas in oostelijk Brabant worstelt met het nieuwe klimaat. Gebrek aan neerslag is het niet: afgelopen week viel rondom Eindhoven 189 millimeter water, wat normaal in drie maanden valt. Andere delen van het waterschap drogen juist uit. ‘Die hebben weinig aan dit soort stortbuien, het water moet juist de kans krijgen de bodem in te zakken.’ Hij ziet kansen voor effectiever waterbehoud in de kleine slootjes, die door boeren en natuurorganisaties beheerd worden.

Zeekleipolders

In de laagliggende veen- en kleipolders van de kustprovincies ijlt de droogte minder lang na. Maar wanneer veen te ver uitdroogt wordt het broos, en kan niet meer goed vocht opnemen. Dit leidt tot verzakkende huizen en barstende rioleringen. In diepe zeekleipolders als de Haarlemmermeer kan, bij gebrek aan voldoende zoet water, brak water opkomen uit de ondergrond en binnenstromen via riviermondingen.

Ondanks de groeiende problemen houdt hydroloog Spijker moed. ‘Internationaal heeft Nederland het relatief goed.’ Als we het hele jaar optellen, valt er veel meer regen dan we nodig hebben. Bovendien voert de Rijn grote hoeveelheden zoet water aan, zelfs bij grote droogte. ‘De kunst is dat te verdelen en te bufferen voor schrale tijden.’

Op veel plekken lukt dat al. Zo wordt IJsselmeerwater niet alleen naar Friesland geleid, maar zelfs door de vijftien meter hoger liggende Drentse kanalen naar de Veenkoloniën in Noordoost-Groningen gepompt. Spijker: ‘We zetten al eeuwenlang het water naar onze hand. Door die systemen uit te bouwen kunnen we in heel Nederland de droogte te lijf.’