De Nederlandsche Bank begint grote schoonmaak wisselkantoortjes met registratieplicht Mogelijk bijna zestig witwaskantoortjes actief

Van onze verslaggever

AMSTERDAM

Een voorlopige inventarisatie van De Nederlandsche Bank komt tot 110 wisselkantoren, maar daarbij is ook een aantal solide instellingen zoals de VVV's en de casino's. De centrale bank verrichtte het onderzoek als aanloop voor de uitvoering van de Wet op de Wisselkantoren, die de branche moet opschonen. De wet is op 1 januari van kracht geworden.

Tot voor kort was deze sector vogelvrij, maar onder de nieuwe wet mogen alleen geregistreerde bedrijven wisseltransacties uitvoeren. De nieuwe wet is een reactie op sterke aanwijzingen dat criminele organisaties van de leemte in de regelgeving gebruik maakten om hun verdiensten wit te wassen. Dat bleek onder meer uit het Gouden Kalf-onderzoek, dat justitie in Amsterdam uitvoerde naar de activiteiten van wisselkantoren.

'Vanaf de tweede helft van de jaren tachtig is het aantal wisselkantoren sterk gestegen. Tussen het Amsterdamse Centraal Sation en De Munt vind je er al zo veel, dat je kunt zeggen dat dit aantal niet evenredig is aan de behoefte van het normale toeristische verkeer. Zo veel heb je er niet nodig', stelde directeur T. de Swaan van De Nederlandsche Bank vast in een toelichting op de nieuwe wet. De Swaan is bij de centrale bank belast met het toezicht op banken en beleggingsinstellingen.

Het is vrijwel ondenkbaar dat al die wisselkantoren alleen van legale wisseltransacties kunnen bestaan. 'Een groot aantal heeft andere activiteiten nodig', weet De Swaan. Het omwisselen in andere valuta kleurt zwart geld nog niet wit, maar is wel de eerste stap in dat proces. De Swaan: 'Je kunt bedragen samenvoegen of splitsen. Als je zwart geld maar vaak genoeg wisselt, kun sporen uitwissen. En dat is de eerste fase in het witwassen: het traceren van het geld bemoeilijken.'

De wet voorziet in een registratieplicht. In de komende drie maanden moeten wisselkantoren zich aanmelden bij De Nederlandse Bank. Na 1 maart neemt de centrale bank nog eens drie maanden de tijd om te beslissen of een wisselkantoor in aanmerking komt voor registratie.

Niet-geregistreerde instellingen mogen geen wisseltransacties verrichten en de banken mogen geen zaken doen met niet geregistreerde kantoren. Dat schept een probleem voor malafide kantoren, omdat zij met hun opgekochte valuta uiteindelijk toch naar een bank moeten. De Swaan gaf wel toe dat banken in het buitenland nog een ontsnappingsmogelijkheid bieden.

Aan registratie verbindt De Nederlandsche Bank strenge voorwaarden. Zo moeten wisselkantoren elke transactie administreren. Dat maakt het mogelijk te controleren of een bepaalde instelling zich houdt aan de identificatieplicht voor cliënten en de meldingsplicht voor 'ongebruikelijke' transacties. De banken zijn nu al onderworpen aan beide wettelijke verplichtingen, maar in de toekomst moeten ook wisselkantoren contante transacties van 25 duizend gulden of meer aangeven bij het Meldpunt van de CRI (Centrale Recherche Informatiedienst).

Daarnaast zal De Nederlandsche Bank de bestuurders en de beleidsbepalende personen bij wisselkantoren screenen op hun betrouwbaarheid. Een vergelijkbare toetsing vindt al plaats van bestuurders van banken en beleggingsinstellingen. Wisselkantoren moeten hun aanvraag tot inschrijving in het register bij de centrale bank - kosten vierduizend gulden - vergezeld laten gaan van een ingevuld vragenformulier waaruit duidelijk wordt of bestuurders in de afgelopen acht jaar met justitie in aanraking zijn gekomen wegens misdrijven of faillissement.

Ook moeten de wisselkantoren de centrale bank laten weten hoe zij hun administratie en organisatie willen inrichten. De bank kan zo nodig aanbevelingen en algemene richtlijnen over de bedrijfsvoering en de administratie. Bovendien moeten de kantoren de centrale bank regelmatig informatie verstrekken, in ieder geval over de omzet. De eisen die aan de administratie worden gesteld zijn zo zwaar dat eenmanswisselbedrijfjes onmogelijk worden: de pompbaas met een geldtas op zijn buik verdwijnt, verwacht de centrale bank.

Op de naleving van de wet zal worden toegezien door justitie en de ECD (Economische Controledienst). Als De Nederlandsche Bank in de toekomst een niet geregistreerd wisselkantoor op het spoor komt, worden deze opsporingsorganen ingeschakeld. 'Achtergrond van dit laatste is uiteraard dat illegale wisselkantoren naar verwachting tot (zware) criminele organisaties zullen behoren, waarbij politie en justitie bij uitstek zijn toegerust om criminelen aan te pakken', aldus de memorie van toelichting bij de nieuwe wet.

Maar de Swaan verwacht dat van de wet nu al een preventieve werking uitgaat en dat een aantal wisselkantoren zijn deuren zal sluiten. 'Het zou me niets verbazen als van de wet nu al een opschonende werking uitgaat. Waarom zou je vierduizend gulden op tafel leggen als je van tevoren weet dat je niet voor registratie in aanmerking komt?'

De Swaan gaf toe dat De Nederlandsche Bank onvoldoende zicht heeft op de wisselbranche om alle niet-geregistreerde kantoren meteen te sluiten. De kans bestaat dat kantoren, die zich niet laten registreren, toch actief blijven. 'Dat zullen we vrij snel in de gaten krijgen', hoopt de directeur van de centrale bank. 'We zullen onze ogen goed open houden. Banken mogen geen transacties meer doen met ongeregistreerde kantoren en zullen dus wel uit hun doppen kijken. Bovendien krijgen we via onze agentschappen informatie uit de regio.'

Hotels en winkels in de grensstreek zijn vrijgesteld van de registratieplicht. Maar die vrijstelling is aan strenge voorwaarden gebonden. Zo mogen hotels alleen wisselen voor de eigen gasten. Wisseltransacties in hotels zijn bovendien gebonden aan een maximum van duizend gulden per overnachting. Hotels mogen zich ook niet naar buiten afficheren als wisselkantoor.

Bij de winkels in de grensstreek blijft betaling in vreemde valuta als Duitse marken mogelijk, ook als de klant Nederlands geld als wisselgeld terugkrijgt, mits het bedrag in verhouding staat met de aankoop. De Swaan: 'Een pakje sigaretten betalen met een biljet van duizend mark, dat kan dus niet.'