DE NARRATIEVE BLIK VAN FOTOGRAAF HERMANS

Foto's horen weliswaar in een album, schrijft Hermans, maar worden dikwijls in een oude schoenendoos bewaard. Daar schaamt de maker zich dan doorgaans weer voor. Zo'n album oogt immers veel netter.

'Ik ben van mening dat men zich helemaal niet hoeft te schamen', zegt de auteur. Want foto's worden bekeken in de kring van familieleden en vrienden en dan is het eigenlijk veel praktischer ze los te hebben bewaard. Iedereen kan tegelijk kijken en niemand hoeft er melig op zijn beurt te gaan zitten wachten terwijl de anderen 'aah' en 'ooh' roepen.

Er zou eens uitgezocht moeten worden wanneer de doos of het mapje met foto's het definitief van het album gewonnen heeft. Ik houd het op ergens in de jaren zeventig. Want behalve dat een losse verzameling praktisch is voor de gelegenheden waarbij foto's nu eenmaal bekeken worden, familiebijeenkomsten, is ze evenzeer handig met het oog op de documentaire functie die particuliere foto's hebben. Iedereen die wel eens wettelijk of feitelijk gescheiden is - dat is inmiddels bijna iedereen - weet wat ik bedoel: wat doe je met het eerdere trouwalbum of de vroegere vakantie-reportage? Wie neemt wat mee en wat kan je er op latere partijtjes nog van laten zien?

Foto-albums zijn middelen om de officiële versie van de persoonlijke geschiedenis vast te leggen. Ze ademen het alledaagse geluk, want geen mens grijpt halverwege een woordenwisseling of wanneer het servies door de kamer zeilt naar zijn camera.

Ze documenteren het succes van verhoudingen en van de gezamenlijkheid, en worden als onwenselijk of leugenachtig ervaren wanneer die door de geschiedenis worden ingehaald. Het retoucheren van de in een album vastgelegde officiële, gelukkige geschiedenis is een stuk ingrijpender dan het redigeren van de inhoud van een doos.

Hermans' foto's zijn schrijversfoto's; dat was tien jaar geleden al te zien aan het materiaal dat hij in Koningin Eenoog vrijgaf. Hij ziet verhalen, of het nu geschiedenissen zijn of anekdotes. De foto van poes Koekje die 'liefst heel vers water drinkt' en daarom op de rand van het bad is gaan zitten, vertelt iets over diens vindingrijkheid en over de verstandhouding tussen 'Herr und Katze'. Maar ook de foto van de kat die vanuit zijn sluimerhouding opkijkt naar de fotograaf doet dat. Hoezeer Hermans' keuze in de zin van de particuliere geschiedschrijving ook een veilige is (uit de huiselijke kring is er één zelfportret en één portret van de vrouw van de schrijver; van de andere afgebeelde personen kennen we de betrekkingen tot de fotograaf niet), ook al die foto's die in ieder album onder alle omstandigheden hadden kunnen blijven zitten, vertellen iets over de narratieve blik van de maker.

Hij fotografeert memorabilia van collega's (Joyce, Sand, Svevo, Zola) en vertelt daarmee iets over hun lot. Maar vaker nog ziet hij collages in toevallige opstellingen - of hij maakt ze met het oog op de foto. Het kapotte kopje, de asbak, de omslag van een tijdschrift in de zak van een colbertjasje, ja, zelfs zijn eigen handen - stuk voor stuk vormen ze het intrigerende begin van een geschiedenis. Ze zijn in feite geen beeld, maar een kleine gebeurtenis - en ze zijn dat uiteraard omdat een schrijver ze opmerkte.

Het plastic sluitertje van een golfkartonnen envelop kan heel goed dienen als het koddige gezicht op een onthoofde buste. Dat is het voordeel van het schrijversoog: hij kan de geschiedenis naar zijn hand zetten zonder er een album voor te hoeven openbreken.

Michaël Zeeman

Willem Frederik Hermans: Een foto uit eigen doos.

Thomas Rap; Fl. 49,50.

ISBN 90 6005 410 5.