'De meeste psychiatrische behandelingen zijn vergelijkbaar met een schot hagel'

Vorige week sprak hoogleraar farmacologie Adam Cohen in de Volkskrant hardop uit wat veel psychiaters al lang hadden gemerkt: de interesse van de farmaceutische industrie om nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen voor mensen met psychische problemen is enorm afgenomen. Er zijn meerdere verklaringen te geven voor deze ontwikkeling, maar in alle gevallen komt het er op neer dat de investeringen onzeker, maar wel zeer kostbaar zijn, dat ze veel tijd in beslag nemen, en dat het in de meeste gevallen nooit tot een geregistreerd medicijn leidt waarmee winst te maken valt.

Als je de succespercentages van antidepressiva vergelijkt met die van bijvoorbeeld antibiotica is dat verbazingwekkend. Juist omdat veel mensen onvoldoende baat hebben bij psychofarmaca, terwijl het aantal mensen met psychische problemen gestaag toeneemt, zou je mogen verwachten dat er wel iets beters is te verzinnen dan de middelen waar we het nu mee moeten doen.

Antibiotica werken in de overgrote meerderheid van de gevallen, antidepressiva bij ongeveer de helft van de mensen die ze voorgeschreven krijgen. En dan worden de zogenaamde responders, mensen die er baat bij hebben, heel vaak nog niet eens klachtenvrij: ze knappen wat op, maar genezen doen ze niet.

De betrouwbaarheid
Er is een belangrijke verklaring voor de beperkte successen die met medicatie geboekt worden, en die is in de vele discussies rond het voorschrijven van antidepressiva of psychostimulantia (middelen die worden gebruikt bij behandeling van ADHD) ook al veelvuldig aan de orde geweest: de betrouwbaarheid van de psychiatrische diagnosen.

Als je de optimistische neurobiologen mag geloven zijn psychische problemen uiteindelijk terug te voeren in gestoorde hersenfuncties. En als je die specifieke stoornissen kent, kun je proberen ze te herstellen. De werkelijkheid is echter veel weerbarstiger. Er is geen psychiatrische stoornis of er zijn meerdere hersengebieden en neurotransmitters (boodschap-stofjes) in betrokken. De meeste psychiatrische behandelingen zijn vergelijkbaar met een schot hagel: als je geluk hebt vel je het monster, maar niet zelden is de schade zeer beperkt en blijft het monster bestaan. Psychiatrische diagnosen zijn weinig specifiek, en daarmee wordt behandeling vaak een kansspel.

Swaab
Professor Dick Swaab heeft inmiddels meer dan 350.000 exemplaren verkocht van zijn bestseller Wij zijn ons brein. Dat is hem van harte gegund, maar de vraag of de psychiatrie met de onderzoeken die hij beschrijft veel opschiet, is daarmee niet automatisch bevestigend beantwoord. Uit de ontwikkelingen in de farmaceutische industrie is op te maken dat het nog heel lang kan gaan duren voor er weer flinke vooruitgang wordt geboekt bij de medicamenteuze behandeling van psychiatrische ziekten.

Een ook niet onbekende hoogleraar, de arts Ivan Wolffers, publiceerde in 2011 een omvangrijk boek met de titel Gezond. Op de achterflap noemt zijn uitgever het zijn magnum opus. Het is een teken des tijds dat Wolffers niet evenveel boeken heeft verkocht als Swaab. Zijn teksten zijn minstens zo boeiend, en naar mijn persoonlijke overtuiging nog relevanter voor een psycholoog of psychiater dan die van Swaab.

Lastig
Wolffers heeft het vooral over de omstandigheden, over onze samenleving. Over de invloed die onze leefwijzen hebben op ons algeheel welbevinden, en over hoe lastig het is daar invloed op uit te oefenen. Het biomedische model, waarbij op individueel niveau gezocht wordt naar een diagnose, is niet zijn favoriet. Zonder dat hij daarbij zijn medische identiteit ter discussie stelt.

Ook bij mij was Gezond ten onrechte onopgemerkt gebleven. Want nadat je het hebt gelezen begrijp je heel goed waarom de farmaceutische industrie te weinig winstmogelijkheden ziet in de behandeling van psychische problemen met pillen. De vooruitgang die de psychiatrie kan boeken is eerst en vooral gelegen in het beïnvloeden van de omstandigheden waarin mensen psychische klachten ontwikkelen. Om daarmee voortvarend van start te gaan moeten alle lezers van Swaab nu eerst maar eens Wolffers gaan lezen.

^{Bram Bakker is psychiater en columnist voor Volkskrant.nl.}

undefined