De Magere Brug is ook geen steek veranderd

In de jaren twintig had Hynckes zijn atelier op Prinseneiland 24A. Een huis verderop, op 24B in het voormalige atelier van Breitner, werkte de schilder Kees Maks. Maar die bleef liever binnen: bij regen en zonneschijn schilderde hij keer op keer het uitzicht vanuit zijn werkplaats op de Nieuwe Teertuinen.

Op de tentoonstelling Stadsgezichten in het Amsterdams Historisch Museum hangt het werk van de drie tijdgenoten naast elkaar. Samen met een schilderij van de iets oudere Breitner van hetzelfde uitzicht op de Teertuinen. En een hedendaags werk van Nicolaas Wijnberg. Die schilderde de Galgenstraat, om de hoek bij zijn huidige atelier, ook op het Prinseneiland.

Op De Galgenstraat (1995) rijdt een naakte man op skates. Een beetje Amsterdammer kent hem wel: sinds jaar en dag kun je hem daar tegenkomen. In weer en wind met alleen een string aan.

Door het werk niet chronologisch, maar naar plek te rangschikken, wordt zichtbaar hoe de stad in de afgelopen eeuw is veranderd. Of juist hetzelfde is gebleven.

De Brouwersgracht ziet er besneeuwd in 2001 nog net zo uit als toen Breitner in 1901 De Brouwersgracht bij winter schilderde. De Magere Brug of de Blauwbrug zijn ook geen steek veranderd. Alleen de auto's herinneren aan andere tijden.

Op een grote stadsplattegrond aan de muur kun je de wandeling volgen die de tentoonstelling maakt. De plaatsen waar de schilders hebben staan schilderen, is erbij aangegeven.

Voor wie de stad goed kent, is de tentoonstelling een feest der herkenning. Het is een leuk spel om te kijken, erbij te bedenken hoe de plekken er nu uitzien en te vergelijken: hé, daar stroomt nog water over het Rokin (Rokin voor de demping van Kees Maks). Stond er vroeger een wit gebouw op het Beursplein (Het beurspleintje, omstreeks 1912, van Willem Witsen)? Reed er eerst een tram langs de Amstel? En hé, dat spoorviaduct is nu drie keer zo breed (Gezicht op de Westerdoksdijk van Willem Tholen).

Maar aan de vele toeristen, die de tentoonstelling bezoeken, gaan al deze details voorbij. Zij zien wat wij zien als we in Montmartre langs de aquarellen en traditionele olieverfschilderijtjes lopen, van de Seine, de bruggetjes en de smalle straatjes in een of ander quartier.

De schilderijen ademen dezelfde romantische sfeer. Zo heel anders lijken de Hollandse steegjes en grachten met boten niet. Het Amsterdam in Gezicht op de Amstel, dat Hendrik Jan Wolters op een zonnige wintermiddag in 1917 schilderde, zou zelfs zo voor Parijs door kunnen gaan. De zonnige rivier, veel breder dan nu, de Hoge Sluisbrug, en aan weerszijden de monumentale gebouwen van het Amstelhotel en Carré.

Ook het hedendaagse werk is opvallend natuurgetrouw. Marieke van der Pol schilderde vorig jaar het Casino Lido bij het Max Euweplein tot in detail, met op de achtergrond Hotel Americain. Kris Spinhoven maakte in opdracht van de Stichting Beeldende Kunst enkele stadsgezichten. De pas vernieuwde verkeerssituatie en het nieuwe fietspad op de Postjesweg ligt er strak bij, precies zoals in het echt.

Opvallend is dat niet het authentieke centrum maar de grootstedelijke wijken als de Bijlmer, de ringweg, het New Metropolis en de hoge Rembrandttoren de inspiratiebron vormen voor de kunstenaars van nu.

Op de tweede etage in het museum toont een video verspringende beelden: eerst een schilderij en dan de foto's van de werkelijkheid. Zo kunnen de toeristen toch zien hoe de Overtoomse Sluis van Jan Sluijters er in het echt uitziet. En hoe ontzettend precies Koosje van Keulen restaurant De Watertoren natekende.

Maar het beste na de virtuele stadswandeling is natuurlijk: een echte wandeling door de echte stad. Want het schilderij van Herman Gordijn met een Vondelpark vol naakte homo's in de bosjes geeft toch een iets té eenzijdig beeld van de tolerantie waar Nederland bij de toeristen bekend om staat.

Stadsgezichten, Amsterdam 1901-2001, tot en met 2 september in het Amsterdams Historisch Museum. Stadsgezichten door amateurs in het museumcafé.