De kaalslag bij de joefkeshalte
Olaf Tempelman bericht tot aan de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart vanuit Vught over de stand van het land. Aflevering 3: de leegte bij het psychiatrisch ziekenhuis.
Elke keer springt die leegte bij bushalte Laagstraat in het oog. Vroeger, vóór het extramuraliseringsbeleid in de zorg begon, wachtten daar altijd groepjes mensen die in de nabijgelegen inrichting woonden. Wij Vughtse kinderen noemden deze bushalte 'de joefkeshalte'. Niet-Vughtse kinderen riepen dat wij zelf 'uit het gekkenhuis' kwamen.
Behalve onze gevangenis, ons kamp, ons taleninstituut en onze villa's, bleek ook ons psychiatrisch ziekenhuis ver buiten Vught bekend. 'Een enkeltje Vught' was een wijdverbreid synoniem voor 'een tijdje opgenomen worden'.
Waar zijn die mensen van bushalte Laagstraat gebleven? Die zijn 'extramuraal' geworden, buiten de muren van de inrichting herplaatst, terug in 'de gewone wereld'. Dat is kabinetsbeleid waar een gedachte achter zit. Dat is óók een omvangrijke bezuinigingsoperatie.
Het Vughtse landgoed Voorburg werd in de late 19de eeuw aangekocht door de Bossche katholieke zorgautoriteiten van de Godshuizen. In de 20ste eeuw werd psychiatrisch ziekenhuis Voorburg in Vught een begrip. Sinds een fusie in 1990 draagt het de naam Reinier van Arkel. De naam Voorburg bleef in omloop voor een zorgpark langs de A2, zo omvangrijk dat het een dorp in een dorp is. Of was?
Ik fiets langs fraaie gebouwen met namen als Jozef, Klimop en Magnolia en verbaas me hoe mooi dit terrein is aangelegd, hoe groen het hier is én: hoe leeg het hier is geworden. In complex Zilverlinden zijn tijdelijk 15 vluchtelingen ondergebracht. Reinier van Arkel verhuurt hier nu ook ruimte aan twee tandartsen en een ict-bedrijf.
Een paar jaar terug zag je hier nog volop psychiatrische patiënten. Ik kwam er destijds wekelijks omdat mijn dochter zwemles had in het Reinier van Arkel-zwembad. Dat is nu dicht. Er wonen nog maar weinig patiënten op het terrein die in staat zijn er gebruik van te maken. Met alléén huur van zwemscholen kon de instelling het bad niet openhouden. Er is meer kaalslag in dit speciale stukje Vught dat tot gewoon Vught doordringt. Reinier van Arkels activiteitencentrum, De Stenen Hut, was een geliefd bruin café. Tot voor kort. De sporthal: leeg. De kinderboerderij: nog open met behulp van vrijwilligers.
'Ja, het is stil geworden op ons terrein', zegt Marie-Louise van der Kruis. Nagenoeg niemand die dit stukje Vught beter kent dan zij. Ruim 35 jaar geleden begon zij er als psychiatrisch verpleegkundige. Sinds 2013 is Van der Kruis de helft van de raad van bestuur van de Reinier van Arkel Groep. Het is een understatement dat zij aantrad in een lastige tijd. 'Ik vond dat je niet moest weglopen in zwaar weer.'
In het verleden woonden op het terrein ruim 750 patiënten voor wie ruim 1.000 man personeel beschikbaar was. De huidige cijfers: 250 patiënten, 300 man personeel. Dat is een krimp van tweederde. Onder de vele verpleegkundigen die Van der Kruis moest laten 'afvloeien', zaten collega's met wie ze ooit patiënten verzorgde. Een ingehuurde manager van KPMG of Vodafone had zo'n klusje makkelijker geklaard. 'Het was heftig', zegt Van der Kruis. 'Rationeel snapte iedereen het, maar er vloeiden wel tranen.'
Ook heftig: de verhalen van patiënten die de instelling verlieten. Vorig jaar trad de familie naar buiten van een schizofreniepatiënt die decennia op het terrein had gewoond en na zijn vertrek van zijn flat sprong. Zijn broer hekelde 'de gewetenloze overheid' die 'bezuinigt tot de dood erop volgt'. Marie Louise van der Kruis knikt als dit geval ter sprake komt. Als bestuurder krijg je nooit vragen over gevallen waarin alles goed ging. Deze tragedie vloeide voort uit beleid waarmee de instelling ook worstelt, zegt zij. 'Het idee achter de extramuralisering is goed en is oorspronkelijk afkomstig uit de zorg zelf. Maar de politiek ging ermee aan de haal. Het werd ook een manier om snel kosten in de zorg te drukken. Het tempo is te hoog. Dit is echt allemaal te snel gegaan.'
Om van het buiten-de-murenbeleid een succes te maken, zegt Van der Kruis, moet er ook beleid zijn voor buiten de muren. 'Nu blijkt te vaak dat de maatschappij er nog niet klaar voor is. Mensen die naar de gewone wereld terugkeren, hebben een maatschappelijke dagbesteding nodig, betaalbare woonruimte, een familie of een buurt die zich om hen bekommert... Te veel mensen die vertrokken, hebben het gevoel gekregen dat niemand buiten de muren op hen zat te wachten.'
Graag ziet zij het volgende kabinet een voorbeeld nemen aan de naamgever van haar instelling, Reinier van Arkel. Deze nobele Bosschenaar ontfermde zich over 'arme sinnelose menschen' die in de 15de eeuw buiten de muren waren geplaatst: de toenmalige stadsmuren. Arme sinnelose mensen op wie de wereld niet zit te wachten, die zijn van alle tijden. 'Ik put dagelijks inspiratie uit zijn verhaal', zegt Van der Kruis.
