zeven vragen
De griepprik lijkt meer nodig dan ooit, met corona in de lucht. Moeten we vrezen voor een ‘twindemie’?
De komende weken krijgen 6 miljoen Nederlanders een uitnodiging voor de griepprik. Experts hameren dit jaar extra op het belang van de prik: er bestaat vrees voor een zogeheten twindemie, waarbij het corona- en het griepvirus gelijktijdig toeslaan. Is die angst terecht?
Wat maakt de situatie deze winter zorgwekkend?
Vorige winter heeft het griepvirus nauwelijks rondgewaard, vermoedelijk hebben de lockdown en de anderhalvemetersamenleving de verspreiding ingedamd. Maar het gevolg is dat mensen door zo’n grieploosjaar minder afweer hebben opgebouwd: zo’n 25 procent zal zijn bescherming zijn kwijtgeraakt, blijkt uit eerdere berekeningen. Bovendien is er een nieuwe lichting peuters bijgekomen die nog nauwelijks virusinfecties heeft doorgemaakt, en dus extreem bevattelijk is. Kleine kinderen worden zelf niet ernstig ziek, maar ze kunnen het griepvirus wel makkelijk doorgeven.
Nu de coronamaatregelen zijn opgeheven vrezen virologen dan ook voor een zware griepepidemie. ‘We gaan waarschijnlijk een intensiever griepseizoen tegemoet’, zei RIVM-hoofdwetenschapper Jaap van Dissel maandagmiddag op een bijeenkomst over de griepprik. Extra probleem: de griepprik zal beslist helpen, maar sluit waarschijnlijk niet erg goed aan op de griepvariant van dit jaar, aldus viroloog Marion Koopmans, op dezelfde bijeenkomst.
Zijn er aanwijzingen voor een zwaar griepseizoen?
De afgelopen weken werd het griepvirus al zo’n tien keer in de Nederlandse ziekenhuizen waargenomen, volgens de virologische testresultaten die het RIVM wekelijks vergaart. Dat is aan de vroege kant, en niemand weet echt hoe dat verder gaat, zo benadrukte epidemioloog John Paget (onderzoeksinsitituut Nivel) een paar dagen geleden tegen wetenschapsblad Nature. Niettemin gaf een recente Britse modelstudie aan dat we een 50 procent heftiger griepseizoen tegemoet kunnen zien.
Een vervelend voorteken zijn intussen sommige andere luchtwegvirussen, die zich een beetje zoals de griep gedragen. In de VS bleken afgelopen lente ineens diverse verkoudheidsvirussen op te laaien die dat normaal gesproken in die tijd van het jaar niet doen, en in Nederland, Australië, Zuid-Afrika en de VS waren er zomerse uitbraken van het RS-virus, ook al een luchtwegvirus op een onverwacht tijdstip. Dat kunnen voorbodes zijn dat ook het griepvirus straks opeens snel om zich heen grijpt, vermoeden experts.
Kun je ook corona én griep krijgen? En is dat erg?
Ja, dat kan, maar de kans om corona te krijgen bovenop de griep is wel zo’n 60 procent kleiner dan bij mensen die géén griep hebben, blijkt uit een recente Britse analyse. Waarschijnlijk komt dat doordat weefsels die al door het ene virus zijn geïnfecteerd, al extra in de verdedigingsstand staan.
Tegelijkertijd is de situatie wel meteen ernstiger als het van een dubbelinfectie komt: patiënten met beide virussen belanden vaker in het ziekenhuis en komen vaker te overlijden dan vergelijkbare patiënten met maar één virus, volgens de Britse cijfers. Een ‘twindemie’, een dubbele uitbraak van corona- én griepvirus, kan ziekenhuizen zwaar belasten: ‘Gelijktijdige circulatie van deze twee virussen kan een belangrijke invloed hebben op de zorgvraag’, schrijven de onderzoekers.
Wat kunnen de gevolgen zijn bij een extreem griepseizoen?
In het laatste zware griepseizoen, de winter van 2017-2018, stierven 9.500 mensen aan de griep. In 18 weken tijd werden 16 duizend grieppatiënten in het ziekenhuis opgenomen, tal van ziekenhuizen hadden een opnamestop, operaties werden afgezegd vanwege overvolle ic’s. Als zich komende winter een vergelijkbaar griepscenario ontvouwt, zijn de problemen niet te overzien omdat er naar verwachting ook nog honderden bedden vol zullen liggen met ernstig zieke covid-patiënten.
Beschermt het griepvaccin net zo goed als de coronavaccins?
De effectiviteit van de griepprik wisselt per seizoen: de componenten van het vaccin veranderen elk jaar, afhankelijk van de dan heersende griepstammen. Soms is er een mismatch, de afgelopen jaren varieerde de effectiviteit van de griepprik van 20 procent tot 60 procent. Dat is veel lager dan de effectiviteit van de coronavaccins van Pfizer en Moderna die mensen, vlak na vaccinatie, voor 90 procent beschermen tegen een infectie en na 4 tot 6 maanden nog altijd voor zo’n 50 procent.
Ook de bescherming tegen ernstige complicaties ligt bij de griepprik een stuk lager. Coronavaccins voorkomen 90 procent van alle ziekenhuisopnames, het griepvaccin blijft steken op 39 procent, zo liet een Europees onderzoek in elf landen een paar jaar geleden zien.
‘Het griepvaccin beschermt niet optimaal maar het is wel het beste wat we hebben', benadrukte Van Dissel. ‘Als we er de helft van de gevallen mee kunnen voorkomen, dan betekent dat veel voor de belasting van de zorg.’
De afgelopen maanden heeft 83 procent van de volwassenen zich volledig laten vaccineren tegen corona. Zal die hoge vaccinatiebereidheid ook het animo voor de griepprik verhogen?
Vorig jaar was er opeens een (tijdelijk) tekort aan griepvaccins omdat meer mensen de prik wilden halen: 57 procent van de doelgroep liet zich uiteindelijk vaccineren tegen de griep, zo blijkt uit cijfers van het Nivel, tegenover 53 procent een jaar eerder. Maar toen waren de coronavaccins nog niet in zicht, en leefde er vermoedelijk meer angst voor de combinatie covid en griep dan nu.
Toch bestaat de hoop dat veel mensen door de coronapandemie het nut van vaccinatie zijn gaan inzien. Deskundigen verwachten ook dit jaar een hogere opkomst. Er zijn 4,7 miljoen vaccins ingekocht, genoeg om driekwart van de doelgroep in te enten. Die groep is dit jaar uitgebreid: naast 60-plussers en patiënten met onderliggende ziektes (zoals hart- en longproblemen) krijgen dit jaar ook zwangere vrouwen en mensen met morbide obesitas een uitnodiging.
Van Dissel deed maandag een beroep op zorgmedewerkers om zich net zo massaal tegen de griep te laten vaccineren als tegen corona. Zorgpersoneel laat de griepprik al jaren links liggen, de vaccinatiegraad ligt tussen de 13 en 28 procent, terwijl die bij corona 70 à 90 procent bedraagt. Daardoor neemt de kans toe dat personeel ziek uitvalt maar ook dat patiënten in het ziekenhuis worden besmet. Dat kan soms fatale gevolgen hebben, zo blijkt uit beschrijvingen in de medische literatuur.
Kun je de prik ook zelf aanschaffen?
Wie buiten de doelgroep valt, kan de griepprik zelf kopen. Vraag bij de huisarts een recept, koop het vaccin bij de apotheek en ga daarmee naar de huisarts die de prik kan geven. Kosten, alles bij elkaar, rond de 50 euro. Soms worden die vergoed door de werkgever of de zorgverzekering.
