'De grenzen sluiten is mensenrechten schenden'

Dit zegt Kenneth Roth, directeur van Human Rights Watch, de internationale mensenrechtenorganisatie die woensdag in Istanbul haar World Report voor 2016 uitbrengt.

U heeft het in het jaarrapport over autocratische regimes. Valt volgens u Turkije daar ook onder?

'Allerlei autocratische regimes zijn steeds banger voor het feit dat burgers zich organiseren in belangengroepen en dat ze gebruik maken van sociale media om mensen te mobiliseren. We hebben het in ons rapport over een serie landen over de hele wereld waaronder Rusland en China, maar ook over Turkije. Hier kent men in tegenstelling tot andere landen wel reguliere verkiezingen, maar we zijn toch bezorgd dat de regering van president Erdogan bezig is om een aantal vrijheden terug te draaien.

'Je ziet in de laatste jaren een beperking van de vrijheid van de media, van de onafhankelijke rechtspraak en zelfs van academici. Die liggen nu onder vuur omdat ze protesteren tegen het geweld in het zuidoosten van het land. We zien dus een autocratische trend in Turkije die zorgwekkend is, want Turkije had vooruitgang geboekt, vooral in de eerste jaren van de Erdogan regering.

'Erdogan die eerst de macht en de invloed van het leger heeft teruggedraaid, gebruikt nu meer en meer het staatsapparaat om critici de mond te snoeren. Hij heeft blijkbaar lange tenen als het gaat om kritiek op zijn eigen beleid. De Turkse regering heeft ervoor gekozen om iedere vorm van kritiek op de huidige politieke koers de kop in te drukken, zeker als het op een georganiseerde manier gebeurt.'

Hoe kijkt u naar de ontwikkelingen in het zuidoosten van Turkije waar steeds meer sprake lijkt te zijn van een oorlogssituatie?

'Het is meer dan zorgelijk wat daar gebeurt. Maar het probleem is dat we veel niet weten vanwege de staat van beleg in de regio. Media hebben niet of nauwelijks toegang, onze mensen worden niet toegelaten. Hulpdiensten en ambulances worden vaak geweigerd. We weten wel dat honderden burgers zijn gedood en hele delen van steden zijn verwoest. Die lijken nu meer op Kobani dan op een Turkse stad. Er is een enorme militaire macht ingezet tegen de PKK en onze grote zorg is of er ook maar op enige manier wordt gekeken naar het lot van gewone burgers. We weten het niet, maar we zijn bezorgd. En eerlijk gezegd ziet het er niet naar uit dat we binnenkort wel worden toegelaten of meer informatie krijgen.'

Wat vindt u van de afspraken die zijn gemaakt tussen Europa en Turkije om de stroom van vluchtelingen in te dammen?

'We kennen niet de details van de deal die Europa voorstelt aan Turkije. Die 3 miljard euro hulp die wordt geboden, kan positief uitpakken. Als Syrische vluchtelingen de mogelijkheid krijgen om werk te vinden in Turkije, hun kinderen naar school te laten gaan, dan zullen er veel zijn die ervoor kiezen om in Turkije te blijven. Want ze willen zo dicht mogelijk bij huis blijven om op een dag terug te kunnen gaan naar Syrië. Maar als Europa tegen Turkije zegt: sluit je grenzen, duw vluchtelingen terug naar Syrië, laat mensen niet per boot vluchten, dan zijn dat stuk voor stuk schendingen van hun rechten.'

Maar denkt u dat Turkije zich anders gaat opstellen onder de druk van Europa?

'Tot nu toe heeft Turkije de 2,2 miljoen Syrische vluchtelingen goed behandeld. Ze hebben meer dan twee keer zoveel vluchtelingen opgenomen als Europa. En terwijl Europa steen en been klaagt, ziet Turkije het als haar plicht ten opzichte van burgers uit een buurland. Maar reden voor zorg is dat Turkije onder druk van de EU een visumplicht heeft ingevoerd voor Syriërs, wat het moeilijker maakt voor vluchtelingen om Turkije binnen te komen. Er zijn inmiddels ook berichten over het terugsturen van grote groepen mensen aan de grens. Dat is een schending van het internationale recht, want mensen die naar Syrië worden teruggestuurd, worden daar meedogenloos vervolgd. En er is toenemende druk op Turkije om de boten te stoppen die de oversteek naar Griekenland wagen. Het antwoord van Turkije moet zijn: als je de boten wil stoppen, investeer dan in Turkije zodat mensen hier een leven op kunnen bouwen. En maak het mogelijk om hier direct asiel in Europa aan te vragen, zodat vluchtelingen niet hun leven op zee hoeven te wagen. Dat zijn de stappen die Europa kan nemen, overeenkomstig de internationale rechten van vluchtelingen.'

Maar ondertussen roept de publieke opinie in Europese landen toch om veel radicalere oplossingen?

'In eerste instantie was het Europese antwoord op de vluchtelingencrisis welwillend, vooral van de kant van de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Maar inderdaad, we maken ons nu grote zorgen over de populistische stemming die de kop opsteekt, de roep om het sluiten van de grenzen en het tegenhouden van vluchtelingen. Er is ook een steeds sterkere tendens naar islamofobie.

'Men maakt zich zorgen over terrorisme, over wat de vluchtelingen crisis gaat betekenen voor de Europese cultuur. Maar vergeet niet dat dit precies is wat IS wil, zij willen een wig drijven tussen moslims en de rest van de Europese bevolking. De anti-islamstemming die aan het ontstaan is, de angst die wordt opgeroepen dat er misschien terroristen en misdadigers tussen de vluchtelingen zitten, dat speelt IS in de kaart. En daar zijn ze tot nu toe helaas vrij succesvol in.

'Het enige denkbare antwoord is sterk leiderschap in Europa. Mensen die bereid zijn op te staan tegen de Marine Le Pen's van deze wereld, die de vluchtelingen van alles en nog wat de schuld proberen te geven. Het is in het eigenbelang van Europa om de huidige waarden en normen te beschermen en iedereen, ook de vluchtelingen, een fatsoenlijke plek in de samenleving te geven.'