De eerste slachtoffers van de emotionele unie

Gedurende de moeizame onderhandelingen met de nieuwe Griekse regering was ik er steeds van overtuigd dat het tot een akkoord zou komen. Zo'n typisch Europees 'voortmodder-akkoord', dat niets echt oplost maar de eurozone wel bijeenhoudt, met voor elk wat pijn en iets om mee thuis te komen. Als beide kampen iets zouden toegeven, zou dat in ieder geval weer een stapje vooruit zijn: iets meer schuldverlichting, iets minder bezuinigen, een effectievere aanpak van corruptie en belastingontwijking.

Ik vertrouwde erop dat de ratio zou zegevieren. In de kern is de Europese Unie namelijk een door-en-door rationeel project. Geboren uit de gedachte dat het in ieders belang is om oorlog en armoede van dit continent te bannen. Naties die elkaar eeuwen- lang naar het leven stonden zijn, gaan samenwerken. De ratio triomfeerde over begrijpelijke maar destructieve emoties.

Aan emoties ook nu geen gebrek. Gevoelens van vernedering bij de Grieken. Boosheid over het gegoochel met statistieken en teleurstelling over de stijgende schulden bij de overige eurolanden. Daar kwam irritatie bij over de theatrale en amateuristische opstelling van de nieuwe Syriza-regering. Er is de angst om fouten toe te geven, om de kiezer een moeilijke boodschap te brengen.

Ook deze emoties, hoe begrijpelijk ook, mogen de feiten en een rationele analyse niet aan het zicht onttrekken. Zoals dat Griekenland er sinds 2009 in is geslaagd een overheidstekort van 15 procent van het nationaal inkomen weg te werken, onder meer door een kwart van de ambtenaren te ontslaan en de pensioenuitgaven te korten. Of dat het Griekse investeringsklimaat steeg van plek 109 naar 61 op de wereldranglijst en dat de Griekse pensioenleeftijd, eens een van de laagste, nu behoort tot de hoogste van de eurozone.

Probleem is dat ondanks deze ongekende prestaties de staatsschuld is blijven stijgen tot nu 180 procent van het nationaal inkomen. Een nationaal inkomen dat door alle bezuinigingen met een kwart is gekrompen. De Grieken hebben dus geleverd maar (mede daardoor) hun schuldpositie zien verslechteren. Terwijl het toch juist die schuldpositie is waar het allemaal om te doen is. Deze conclusie zou tot twee dingen moeten leiden: iets van vertrouwen in de Grieken en de bereidheid de aanpak aan te passen.

Aan beide heeft het de afgelopen maanden ontbroken. De onderhandelingen liepen stuk omdat over schuldherstructurering niet gesproken mocht worden, maar de btw wel omhoog moest en de pensioenen verder gekort moesten worden. Pensioenen die in een land met 25 procent werkloosheid en nauwelijks publieke voorzieningen voor hele families de laatste bron van inkomsten zijn. Bezuinigingen en belastingverhogingen die de economie verder doen krimpen en zo de schuldhoudbaarheid verder verslechteren. Financial Times-commentator Wolfgang Münchau labelde de voorstellen van Dijsselbloem cum suis 'de economische versie van Dantes hel'.

De Griekse schuld is onhoudbaar en zal daarom nooit geheel worden terugbetaald. Gedeeltelijke kwijtschelding kost dan feitelijk niets. Die centen zijn zogezegd al naar de Grieken gegaan. Of eigenlijk: via de Grieken naar onze eigen financiële sector. Het compromis lag voor de hand: schuldvermindering in ruil voor structurele versterking van de economie.

In plaats daarvan kozen de euroleiders voor de ramkoers. Nu dreigt de klap. De Grieken staan voor een onmogelijke keuze. Beide opties zijn ook niet in ons belang. Zegt Griekenland alsnog ja tegen het bezuinigingspakket dan ettert de Griekse recessie door en lopen met de Griekse schuld ook voor ons de kosten op. Zegt het land nee, dan is het chaos. Geïmporteerde levensmiddelen, energie en medicijnen worden onbetaalbaar, het krediet droogt op, spaargeld is weg. Wij zullen nog veel minder van de Griekse leningen terugzien.

De ratio verliest het van de emotie. Het Europese project breekt zijn belofte van voorspoed. De wieg van de Europese en westerse cultuur stond in Griekenland, waar filosofen en wiskundigen rationeel de wereld te lijf gingen. Die ratio die zo kenmerkend is voor de Europese cultuur. Nu wordt de Unie echter niet door de ratio, maar door emoties voorwaarts gedreven. Een koers ingegeven door rancune jegens de Grieken en angst voor de kiezer. Precies wat we destijds met de oprichting van de Europese Unie wilden voorkomen. Dat is problematisch voor alle Europeanen, maar vooral wrang voor de Grieken die het eerste slachtoffer zijn van deze emotionele unie.