De dood van een vrouw die dacht te kunnen leven op licht en lucht, zonder voedsel

Zag je Leonoor, dan zag je ook Jeannette, Erik en Marthe. De woongroep Contact en Muziek verscheen altijd als kwartet, sinds zij in 2006 in de Utrechtse wijk Lombok werd opgericht. Een steeds magerder viertal, nadat zij in 2014 hadden besloten om 'voeding los te laten en te leven van licht, warmte, kleur, muziek en liefde'.

De 62-jarige Jeannette, de oudste, overleed op 8 juni. Justitie maakte deze week bekend dat ze haar drie huisgenoten verdenkt van nalatigheid. Mogelijk deden zij niet genoeg om haar dood te voorkomen. De woongroep zwoer medische hulp af.

Er is in Nederland een klein circuit van 'breatharians' of 'ademhalisten' - mensen die geloven te kunnen leven van lucht en licht, (vrijwel) zonder voeding. 'Dat is natuurlijk onzin', zegt hoogleraar Eric van Furth, directeur van het eetstoornissencentrum Ursula. 'Biologisch kan het niet. Het is zelfbedrog. Ademhalisten proberen zichzelf en ons iets wijs te maken wat niet bestaat. Wellicht zou je het psychiatrisch kunnen duiden als een waan. Maar eigenlijk kan ik daar geen uitspraken over doen, want ik heb zelf nog nooit zo iemand gesproken.'

Hoe komen mensen ertoe te geloven dat zij kunnen leven zonder voeding?

's Lands bekendste 'breatharian' is Bert Piloo (87), die ontvangt in een volledig witgeschilderde ruimte met roze en rode stoeltjes in Julianadorp, in de kop van Noord-Holland. 'Ik was net duizendbladthee aan het zetten, wil je ook?'

Piloo - naar eigen zeggen al jaren stabiel op 57 kilo - zegt te worden 'gevoed door het astrale licht'. Als kind maakte hij de Hongerwinter in Amsterdam mee. In die periode zegt hij enkele tekenende spirituele ervaringen te hebben gehad. Twintig jaar geleden had hij opnieuw een allesomvattend moment waarin hij terechtkwam in een 'hogere energiefrequentie van het bewustzijn'. Sindsdien zegt hij te leven van het licht.

Of dat betekent dat hij helemaal niets eet? 'Dan benader je het duaal, zo werkt het niet.' Na enige tijd erkent hij soms te eten, 'als mijn emoties daartoe leiden'. 'Daar doe ik ook niet geheimzinnig over hoor, dan ga ik voor mijn huis in de zon zitten met een lekker kopje soep.'

Het komt er volgens Piloo op neer dat wie zich concentreert op zijn ademhaling - 'focus op de uitademing, dat is het grote geheim' - zal ontdekken dat voeding ondergeschikt wordt, of zelfs overbodig. Hij houdt lezingen over zijn levensstijl. Deze week ontvangt hij bijvoorbeeld een yogaklasje uit Amsterdam waarvan de docente onlangs een 'breatharian' retraite volbracht. 'De bewustwording neemt toe', concludeert hij. Anderen mogen beweren dat Piloo onzin verkondigt, maar dan zegt hij dat men honderden jaren geleden dacht dat de aarde plat was. 'Tot er mensen de moed hadden om verder te kijken.' Zo zal het ons denken over voedsel ook vergaan, voorspelt Piloo.

Eenzame jaren

De Utrechtse woongroep was zeer geïnteresseerd in dit gedachtegoed. Hun verhaal begint bij Leonoor, die in 1989 met haar vriendin een huis koopt aan het Bankaplein in Utrecht. In die tijd geeft ze vioolles. Als haar vriendin haar verlaat, raakt Leonoor op haar 35ste overspannen. Acht eenzame jaren leiden daarna tot een spirituele zoektocht, schrijft ze in haar blog. In dat 'bewustwordingsproces' begint ze een haptonomiepraktijk. In 2006 nodigt ze tien mensen uit die ze heeft begeleid. Na een intensief samenzijn vertrekken er zeven. De drie overblijvers, oudere zus Jeannette en het stel Marthe en Erik, trekken bij Leonoor in.

'Ik ben al mijn vrienden kwijt en heb nu zelf mijn eigen groep gecreëerd', schrijft Leonoor. 'Mijn zus Jeannette is vastgelopen in haar leven en heeft geen relatie. Ik voel me nu sterk genoeg om het contact met haar aan te gaan. Erik en Marthe zijn heel dankbaar voor hun nieuwe leven en beseffen steeds meer dat ik hen uit een diep dal heb gehaald.'

Buurtgenoten zien hen altijd samen, op weg naar de Aldi of de wijkbibliotheek. Leonoor voert meestal het woord. 'Zij spreekt heel overtuigend', zegt een wijkgenoot. 'Ik kan me voorstellen dat als je niet lekker in je vel zit, je vatbaar bent om mee te gaan in haar gedachtegang.' Jeannette spreekt bijna niet. Soms hebben ze knallende ruzies. Erik loopt weleens gillend over straat.

De vier leven milieubewust. Met een warmtepomp en zonnepanelen wordt hun huis energieneutraal, ze maken hun eigen kleding en kruidenthee.

Leonoor leert de rest renaissancemuziek spelen op de luit, Erik maakt ééntonige bamboefluiten. Ze treden op in verzorgingshuizen en geven met subsidie muziekles op scholen. Dat stopt als ze in 2014 in de ban raken van lichtvoeding.

In die periode komen ze inspiratie opdoen bij Bert Piloo. 'Je voelde gelijk die enorme zwaarte die vanuit dat gezelschap oprees', zegt hij over hun bezoek. 'Ik noem het spirituele pedanterie. Als ik mensen voor het eerst ontmoet, krijg ik vaak een woord of een tekst door. Bij dit viertal kreeg ik een spreekwoord door dat mijn moeder vaak gebruikte: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.'

Leven van licht gaat voor Piloo 'over vrede en gelukzaligheid'. 'Maar deze mensen zagen eruit alsof ze uit een concentratiekamp kwamen. Ze zaten zo vol in hun lijden. Ik had er niks mee.' Toch bezoekt hij hen eenmaal in Utrecht. 'Dat doe ik altijd als mensen hier langs zijn geweest. Dat heeft te maken met een bepaald evenwicht, implosie en explosie.'

Hun omgeving dringt nauwelijks nog tot het kwartet door. Zij horen Leonoor in herhaling vallen over 'ontmoetingen' met vlinders die contact leggen met haar ziel. Steven van der Jagt, een oud-studiegenoot sociale wetenschappen van Erik, schrijft in een blog dat hij zijn oude kroegmaat amper herkent. Eind jaren negentig had Erik dreadlocks en zat hij bij de studievereniging in de feestcommissie. Hij hield van een biertje en een joint. Nu is hij broodmager en altijd in gezelschap van drie oudere vrouwen.

Erik heeft het contact met zijn studievrienden verbroken, schrijft Van der Jagt. 'Omdat ze rookten, alcohol dronken, blowden of aan andere gewoonten vasthielden die hij had afgezworen.' Volgens Van der Jagt is Erik in een kwetsbare periode beland in de sekte-achtige woongroep. 'Was hij in dezelfde periode een fanatieke moslim tegengekomen, dan zat hij nu misschien in Syrië.'

Een medewerker van speeltuin Bankaplein vertelt dat het viertal ideeën wil opleggen. Organiseert hij een playbackshow met versterkte muziek, geven ze hem op hoge poten te verstaan dat hij die kinderen terroriseert met geluid. 'Ze leven in een andere wereld. Hun waarheid is de waarheid, vinden ze.'

Via Skype komt de woongroep in contact met internationale lichtvoedinggoeroes, zoals het stel Akahi en Camila, dat over de hele wereld retraites organiseert à 1.700 dollar per week. De Utrechters boeken in de zomer van 2015 een dure retraite in Beieren met een andere, Australische goeroe: Jasmuheen.

De weken ervoor leven ze op sap, rozijnen en chocolade. Als ze naar Duitsland vertrekken, zien ze op weg naar het station twee atalanta's vliegen. Er duiken volgens Leonoor altijd vlinders op als er wat bijzonders staat te gebeuren.

De trip valt tegen. 'Tot onze verbazing eten mensen en drinken 's avonds ook nog bier', schrijft Leonoor teleurgesteld. 'Er wordt niets gezegd over het loslaten van voeding.' De Utrechters uiten hun ongenoegen en zingen voor de zeventig deelnemers. In de pauze benadert iemand van de organisatie hen: Jasmuheen heeft gemediteerd en besloten dat het kwartet beter kan vertrekken.

Weerstand

De woongroep Contact en Muziek wordt vaker te extreem bevonden, zelfs in de kring van ademhalisten. Henry Mentink van het Veerhuis in Varik organiseerde twee keer een avond met de Deense goeroe Kay Hougaard. Op 20 maart van dit jaar trekt zijn lezing vijftig bezoekers, onder wie de Utrechters. Zij nemen de lichtvoedingstheorie te letterlijk, zegt Mentink. 'Het is niet de bedoeling helemaal niet te eten. Kay Hougaard is niet zo mager. Hij eet wel, maar niet veel. Wat zij doen, is onverantwoord. Ze ruiken ook zo uit hun mond dat je weet, daar is iets niet in orde.'

Door hun houding roept de woongroep overal weerstand op, zegt Mentink. Hij is ook voorzitter van het Netwerk Ecodorpen. Nederland telt een handvol van deze gemeenschappen, waar gemiddeld vijftig personen ecologisch verantwoord samenleven. De Utrechters wilden graag in zo'n dorp wonen. 'Maar je moet je ook in anderen kunnen verplaatsen', zegt Mentink. 'Ze kunnen niet aarden in groepen.'

Het Netwerk Ecodorpen vreesde voor imagoschade door dit viertal. Een ander bestuurslid zegt dat Jeannette een afgevlakte indruk maakte. 'Ik voelde dat ze niet gelukkig was met de andere drie, maar dat ze geen andere mogelijkheid zag, omdat ze verder niemand had.' In het Veerhuis valt Mentink op hoe apathisch Jeannette erbij zit. Dat het zo eindigde, heeft volgens hem echter niets met de leer van Hougaard te maken.

Een achterbuurvrouw van de woongroep vindt het ook 'te makkelijk' om de dood van Jeannette te wijten aan lichtvoeding. 'Al toen ze bij haar zus kwam wonen, zag ze er ongezond uit. Ik had toen juist het gevoel dat het haar redding was dat ze daar met z'n vieren kon wonen.'

De woongroep had wel contacten in de buurt, zegt ze. 'Het is Lombok hè, daar wonen meer aparte mensen, daar kun je eigenzinnig zijn. Maar ze zijn wel dun. Dan denk ik: had ik als goede buur niet eens een kopje soep moeten brengen?'

Reactie zus Leonoor

Of Jeannettes dood het gevolg is van niet eten, wil justitie niet bevestigen. Onderzocht wordt of haar huisgenoten haar in hulpeloze toestand achterlieten. Als het slecht met iemand gaat en je doet niets, is dat strafbaar, zegt de aanklager.

Zoiets gebeurde in breatharian-kring eerder: in 1999 werden twee Australiërs veroordeeld omdat zij geen hulp verleenden aan een vrouw die onder hun invloed stopte met eten en overleed.

Ook de drie Utrechters worden verdacht van nalatigheid. Ze zaten twee dagen in voorarrest. Er moet nog worden besloten over hun vervolging.

Het drietal gaat niet in op vragen. 'We hebben geen enkele ruimte en behoefte om tegen een verhaal en beeld in te gaan dat niet klopt', schrijft Leonoor aan de Volkskrant. 'We zijn nu met verwerking en afscheid nemen bezig.'

Na haar vrijlating schreef ze een bericht op Facebook, waarin staat dat de drie 'zielsgelukkig' waren bij hun weerzien na de arrestatie.

'We voelen ons heel erg verbonden, ook vanuit de andere dimensie is er contact, heel bijzonder om dit te voelen. Toen ik een vriendin van Jeannette aan de telefoon had, kwam op het raam een nachtvlindertje zitten.'