De ‘coup’ van Boris Johnson lijkt vooral een slimme provocatie die moet leiden tot nieuwe verkiezingen

Het verdagen van het parlement tot vlak voor de Brexitdeadline lijkt vooral een slimme provocatie van Boris Johnson te zijn. Een ingecalculeerde motie van wantrouwen leidt tot nieuwe verkiezingen, die hij met vertrouwen tegemoetziet.

Boris Johnson is in verleden vaak leugenachtigheid verweten, maar op het moment suprême lijkt hij zijn belangrijkste belofte na te komen. Tijdens de strijd om het leiderschap van de Conservatieve Partij had hij beloofd dat 31 oktober een echte Brexitdeadline is. Ja, dat het wat hem betreft ‘do or die’ is, een frase die Gandhi ooit gebruikte in de Indiase strijd om onafhankelijkheid. Johnsons beslissing om het Lagerhuis juist op dit cruciale moment in de Britse geschiedenis te verdagen, past geheel bij deze belofte. Sterker nog, hij heeft het ‘prorogeren’ van het parlement nooit uitgesloten.

De beslissing om naar de koningin te stappen om daarvoor toestemming te vragen, komt een dag nadat leiders van alle EU-gezinde oppositiepartijen gezamenlijk op de foto waren gegaan. Labour was niet vertegenwoordigd door Jeremy Corbyn, maar door de iets minder eurosceptische John McDonnell, Corbyns voornaamste vertrouweling. De boodschap aan Downing Street 10 was duidelijk: er is eindelijk een front gevormd dat een No Deal-Brexit moet voorkomen. Gesouffleerd door zijn eigen Raspoetin, topadviseur Dominic Cummings, besloot Johnson de oorlogsverklaring te accepteren.

De regering-Johnson gebruikte daarbij twee meevallers. Al twee jaar is er geen troonrede (Queen’s Speech) geweest. Anders dan in Nederland is er geen vaste dag voor. De regering bepaalt wanneer ze hare majesteit met al het bijbehorend ceremonieel vertoon naar het Hogerhuis stuurt. Johnsons voorganger Theresa May was te druk met de Brexit om aan andere zaken toe te komen. Sinds 1707, het jaar waarin Engeland en Schotland de Unie gingen vormen, is het parlement niet zo lang achtereen in zitting geweest. Door voor half oktober een Queen’s Speech te plannen, kan Johnson het Lagerhuis een paar weken met reces sturen.

Win-winsituatie

In de drie weken daaraan voorafgaand houden de drie grote partijen hun congressen. Een partijcongres duurt zeker vier dagen, anders dan in Nederland waar een zaterdag volstaat. Vijf weken minder dus om over de Brexit te debatteren. Het heeft er alle schijn van dat de regering-Johnson deze twee zaken – troonrede en congresseizoen – als excuus heeft gebruikt om de Moeder aller Parlementen monddood te maken. Het verdagen van het parlement op zichzelf is niet onconstitutioneel. John Major deed het bijvoorbeeld in 1997, maar het is nog nooit op zo’n belangrijk moment gebeurd.

De woedende reacties – van ‘Dit is een coup’ tot ‘Dit is een constitutionele schande’ – hebben Cummings en de zijnen ingecalculeerd. Sterker nog, zulke reacties zullen goed zijn gevallen op Downing Street 10, waar de bewoners een win-winsituatie zien. Prorogeren kan leiden tot de val van de regering en dus nieuwe verkiezingen. De inzet daarvan is al bedacht: Het Volk tegen De Volksvertegenwoordiging. Door met een referendum in te stemmen, heeft het Lagerhuis zijn macht tijdelijk uit handen gegeven aan ‘het volk’, waarna het aan de regering is de uitslag uit te voeren.

Johnson voelt aan dat er in het land een grote behoefte bestaat om een einde te maken aan het Brexitproces – ook al moet het eigenlijk nog beginnen, met jaren van handelsbesprekingen. Tevens leeft het gevoel dat het uitvoeren van de democratische wil belangrijker is dan de negatieve economische gevolgen, de zorg van de remainers. Een tweede referendum over het EU-lidmaatschap valt misschien niet te winnen, beseft team-Johnson, maar een verkiezing over democratie wel. Johnson is er heilig van overtuigd dat hij een tweestrijd tegen Corbyn gaat winnen.

Het ‘The People vs Parliament’-thema heeft nog een voordeel: het parlement heeft aangetoond haast nergens vóór te zijn, behalve voor het tegenhouden van een No Deal-Brexit. De indruk is gewekt dat Lagerhuisleden, die in meerderheid tegen het verlaten van de EU waren, er alles aan doen om ‘de volkswil’ te saboteren, de referendumuitslag naast zich neer te leggen. Doordat het Lagerhuis vrijwel alle alternatieven heeft verworpen, is het enige alternatief voor een No Deal nu het annuleren van de Brexit. Op dat laatste hoopt Brussel, maar Johnson laat nu zien dat die hoop ijdel is.

Verkiezingen zijn dus aanlokkelijk, het liefst voor 31 oktober en daarmee voor de effecten van een No Deal zichtbaar zijn. Probleem voor Johnson is dat hij ze niet kan uitschrijven, omdat hij daarmee de ‘do or die’-belofte zou breken. Wat hij wel kan doen: het Lagerhuis verleiden tot een motie van wantrouwen. Het afstevenen op een No Deal is een manier om zo’n motie uit te lokken. De regering zal zo’n motie niet eens bevechten. De anti-Brexit-coalitie kan nieuwe verkiezingen alleen tegenhouden door een alternatieve regering te vormen, maar het idee van een premier Corbyn blijft afschrikken.

Dat Johnson met zijn gedachten bij verkiezingen zit, is duidelijk. De financiële discipline is verdwenen en opeens is er overal geld voor. Tegelijkertijd overweegt het kabinet te stoppen met de bouw van de kostbare impopulaire hogesnelheidslijn tussen Londen en Noord-Engeland. Ook de rebelse optredens op het wereldtoneel kunnen in dat licht worden gezien. Doel van de verkiezingen is niet per se het netjes voltooien van de Brexit; de Brexit is eerder een manier om de verkiezingen te winnen. Machtsbehoud gaat in de Britse politiek boven alles, zelfs boven het landsbelang.