Analyse
De brutaliteit van Aleksandr Loekasjenko kent geen grenzen
Tot hoever gaat de Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko? Steeds vaker oefent hij zijn repressie ook over de grenzen uit. Zelfs op de Olympische Spelen is zijn lange arm aanwezig. Gisteren werd een criticus dood aangetroffen in Kiev.
Maandag keerde de Belarussische activist Vitali Sjisjov niet terug van een rondje hardlopen in een park in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Dinsdag werd zijn lichaam gevonden, opgehangen aan een boom. De Oekraïense politie onderzoekt alle mogelijkheden, inclusief een moord die op een zelfmoord moet lijken.
‘Ik zou zeggen dat het een misdaad is, maar ik moet het onderzoek afwachten’, zei de Belarussische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja. Sjisjov organisatie, het Belarussisch Huis in Oekraïne, kende geen enkele twijfel: ‘Dit was een geplande operatie om een Belarus te te liquideren die gevaarlijk was voor het regime.’ Sjisjov en zijn medestanders hielpen gevluchte Belarussen een nieuw bestaan op te bouwen in Oekraïne.
Dat Sjisjov is vermoord moet uiteraard nog worden bewezen, maar de verdenking is niet vergezocht. Het schrikbewind van de Belarussische dictator Loekasjenko strekt zich inmiddels uit tot buiten de landsgrenzen. Eind mei werd een vliegtuig van Ryanair, op weg van Athene naar Vilnius, ‘gekaapt’ door de Belarussische luchtmacht om de opposant Raman Pratasevitch te arresteren.
Ook apolitieke kritiek op de autoriteiten wordt niet meer getolereerd. De Olympische sprinter Kristina Tsimanovskaja vreesde strafmaatregelen omdat ze openlijk geprotesteerd had tegen een trainer die haar wilde laten uitkomen op een nummer waarvoor ze niet had getraind. Maandag voelde ze zich genoodzaakt politiek asiel aan te vragen in Polen.
Slechte publiciteit op het mondiale podium van de Olympische Spelen lijkt Loekasjenko en zijn medestanders niet te deren. De dictator blijft kiezen voor escalatie, wat de rest van de wereld ook denkt. Daarom zet hij ook migranten in als ‘menselijke wapens’ tegen zijn vijanden, Litouwen en de Europese Unie, door de grens naar de EU wagenwijd open te zetten.
Na de frauduleus verlopen verkiezingen van augustus 2020 leek Loekasjenko’s positie even te wankelen door massale straatprotesten en stakingen. Maar hij herstelde zijn macht met ijzeren vuist. Straatprotest werd hard neergeslagen, stakers werden ontslagen, activisten op het gebied van mensenrechten en mediavrijheid gearresteerd.
Vanuit het perspectief van Loekasjenko is de binnenlandse repressie een succes. De rust is weergekeerd, hij zit weer stevig in het zadel. Hij had het daarbij kunnen laten. Waarom koos hij dan toch voor de confrontatie met het buitenland, voor het conflict met de Europese Unie, de Verenigde Staten en nu misschien ook met Oekraïne?
Dictators als Loekasjenko kennen slechts één logica: aan de macht blijven. Een schrikbewind is pas compleet als het zijn tegenstanders tot in het buitenland achtervolgt. De denktank Freedom House constateerde tussen 2014 en 2021 maar liefst 608 gevallen van ‘transnationale onderdrukking’: het vervolgen, laten arresteren of bruutweg vermoorden van tegenstanders die in het buitenland verblijven.
Het meest schokkende geval was dat van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi, die in 2018 in stukken werd gezaagd in het Saoedische consulaat in Istanboel. Ook het regime van Loekasjenko’s beschermheer, de Russische president Poetin, maakt zich schuldig aan transnationale onderdrukking. In Groot-Brittannië werd ex-spion Alexander Litvinenko vermoord, op een andere ex-spion Sergej Skripal werd een aanslag gepleegd. In 2018 werd Nikolai Gloesjkov, een bekende criticus van het Kremlin, gewurgd. Om zijn hals was een hondenriem gelegd om de moord op zelfmoord te doen lijken.
Transnationale onderdrukking versterkt het meedogenloze imago van de dictator. Het land waar de misdaad gepleegd wordt kan er doorgaans weinig aan doen. ‘Achter alle daden van transnationale onderdrukking schuilt de aanname dat het doelwit ‘hoort’ bij de staat waar hij vandaan komt en dat het gastland geen gevecht zal riskeren over iemand die er niet geboren is’, schreef Freedom House-onderzoeker Nate Schenkkan in het tijdschrift Foreign Affairs.
Door migranten als ‘menselijk wapen’ te gebruiken, herinnert Loekasjenko zijn vijanden eraan dat hij een flinke hindermacht kan ontwikkelen. Hun woede is van geen belang: het Belarus van Loekasjenko heeft toch niets meer van ze te verwachten.
Natuurlijk betaalt Belarus ook een prijs. De economie wordt geschaad door sancties van de Europese Unie en de Verenigde Staten, hoger opgeleide jongeren ontvluchten het land omdat zij geen toekomst meer zien onder het bewind van de voormalige directeur van een kolchoz (collectieve boerderij) Loekasjenko. Belarus heeft zich afhankelijk gemaakt van Rusland, iets wat Loekasjenko altijd wilde vermijden. Het is allemaal van ondergeschikt belang, zolang Aleksandr Loekasjenko maar aan de macht blijft.
Tsimanovskaja: ‘Ik heb me nooit met politiek bemoeid’
‘Het werd me duidelijk gemaakt dat ik een vorm van straf zou krijgen als ik naar huis terug zou keren’, zei de 24-jarige Belarussische sprinter Katarina Tsimanovskaja tegen persbureau Associated Press. Nadat zij geprotesteerd had tegen een beslissing van haar trainer moest ze naar huis. De opdracht daarvoor kwam uit Minsk, gelooft Tsimanovskaja. Volgens haar zeiden de Belarussische officials in Tokio: ‘Wij hebben niet besloten dat je naar huis moet, het is door andere mensen besloten, wij hebben alleen het bevel gekregen om het uit te voeren.’ Tegen de Duitse krant Bild zei ze dat ze veertig minuten had gekregen om haar spullen te pakken. Ze belde haar man, die in allerijl naar Oekraïne vluchtte. ‘Ik heb me nooit met politiek bemoeid’, aldus Tsimanovskaja in Bild. ‘Ik zou graag mijn sportieve carrière in een ander land voortzetten. Ik ben 24 jaar oud ben en wil nog naar minstens twee Olympische Spelen.’
