De betrouwbare sneltest is er, maar kan de samenleving daarmee van het slot?

Hugo de Jonge wilde er woensdagochtend graag vroeg voor opstaan. Getooid in een witte jas mocht de minister in het Amphia ziekenhuis bekendmaken dat de eerste twee sneltesten door het RIVM zijn goedgekeurd voor gebruik in Nederland. Eindelijk goed nieuws in de moeizame coronatest-saga, waarin de Nederlandse overheid geen glansrol vervulde.

Niet langer dagen wachten op een testafspraak en -uitslag, maar in 15 minuten duidelijkheid of je besmet bent. Een ‘doorbraak’, heette het op voorpagina’s. ‘De sneltesten gaan onze aanpak van het coronavirus rigoureus veranderen’, stelt arts-microbioloog Marc Bonten, betrokken bij de validering van de tests, in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Net als bij zwangerschapstests zou op termijn zelfs thuisgebruik gloren.

Meteen rijzen er visioenen van de sneltest als sleutel om de samenleving weer te openen. De evenementenbranche ziet weer volle zalen en stadions voor zich. En zouden kerstdiners en bruiloften ook weer in volle omvang genoten kunnen worden, als alle genodigden op de parkeerplaats even een snotmonster afstaan?

Een realistisch toekomstbeeld? Helaas in elk geval niet op korte termijn. De sneltests zijn weliswaar sneller dan verwacht wetenschappelijk ‘gevalideerd’ (betrouwbaar genoeg verklaard), maar moeten hun weg in de praktijk nog vinden. Dat gebeurt niet meteen massaal, maar met proeven in enkele teststraten.

Bottleneck

Niet alleen moet bekeken worden in welke situaties de sneltesten het beste toepasbaar zijn. Ze zijn ook arbeidsintensiever. De uitslag laat weliswaar veel minder lang op zich wachten, maar anders dan de huidige PCR’s moeten ze stuk voor stuk worden afgelezen. ‘Terwijl reagentia (stoffen die nodig zijn voor het vaststellen van de testuitslag, red.) de bottleneck waren voor de PCR-test, zou menskracht dat weleens kunnen zijn voor de sneltest’, aldus Bonten. En menskracht hebben de GGD’s al niet te over.

De hele teststraatlogistiek – nu volledig afgestemd op PCR-tests – moet er in elk geval op worden aangepast. Geen sinecure, omdat verschillende sneltests (er worden momenteel nog drie andere onderzocht) een verschillende behandeling en soms ook apparatuur vergen. Omdat onzeker was welke tests als betrouwbaar uit de bus zouden komen, viel daar amper op te anticiperen.

Reken op een proeftijd van enkele weken, tempert De Jonge de verwachtingen. Met Bonten erkent de minister dat schaarste – het steeds terugkerende knelpunt – ook met de sneltests kan opspelen. ‘Het is een hele krappe markt. Er kunnen in deze crises altijd aan allerlei spullen tekorten ontstaan.’

Precies daarom koopt Nederland de nu gevalideerde sneltesten groot in, zegt een woordvoerder van De Jonge. ‘Er zijn al meerdere grote orders geplaatst. Onderhandelingen over bestellingen voor de langere termijn zijn al gestart.’

Groot inslaan

De vraag is echter of dat op tijd is. Projectleider Edwin Boel van het Landelijk Coördinatieteam Diagnostische Keten verkondigde twee weken geleden tijdens een technische briefing in de Tweede Kamer nog dat Nederland met inslaan niet vooruit liep op het validering van de sneltesten. Oftewel: eerst goedkeuren, dan bestellen.

En dat terwijl de hele wereld om sneltesten smeekt. ‘Er is vanuit veel landen grote interesse in Panbio Ag (een van de nu gevalideerde sneltesten, red.)’, laat een woordvoerder van producent Abbott weten. Bekend is dat Duitsland er al 20 miljoen stuks van heeft besteld.

De fabrikant van de andere goedgekeurde sneltest, Becton Dickinson, heeft momenteel een productiecapaciteit van 8 miljoen tests per maand, oplopend tot 12 miljoen in maart. ‘Deze test wordt breed gebruikt in de VS. We verwachten hem eind oktober in Europa aan te leveren’, aldus een zegsman.

Gericht inzetten

Een optie op 1,2 miljoen sneltests (zoals Nederland bij Abbott heeft genomen) en nog eens 2,4 miljoen in bestelling klinkt fors. Maar stel, we zouden alle PCR-testen willen vervangen door sneltesten, en GGD’s doen in de winter zoals geschat 100 duizend tests per dag, dan jassen we zo’n voorraad er in vijf weken doorheen.

Ook daarom lijkt een gerichte inzet van de sneltesten meer voor de hand te liggen. Bijvoorbeeld in de voorrangsstraten van de GGD’s voor zorg- en onderwijspersoneel, zoals Bonten suggereert. Of voor personen die uit bron- en contactonderzoek naar voren komen.

Een wezenlijke bijdrage aan de indamming van het virus en het functioneren van de samenleving zou dat zeker kunnen betekenen. Maar zonder risico zijn sneltesten niet. Bonten wijst erop dat alle gasten van de receptie in de tuin van het Witte Huis een sneltest ondergingen. ‘Maar achteraf bleek die bijeenkomst toch een ‘superspreader event’.’ Voor ouderwets volgepakte voetbalstadions en innige feesten lijkt er niets anders op te zitten dan wachten op een vaccin.