De beroepspoliticus krijgt meer voor elkaar

Het is het ultieme symbool voor de ondergang van Pieter Hilhorst als politicus: het moment dat de aanstormende wethouder van PvdA in Amsterdam zijn bos krullen liet kortwieken. Vóór dat moment was hij de flamboyante idealist die met jeugdige energie de hoofdstedelijke politiek zou opschudden. Maar weg wilde haren. Welkom in de keurigheid van de gevestigde orde.

Natuurlijk, Hilhorst was wat hoogmoedig geweest toen hij in 2012 - een buitenstaander - aan een politiek avontuur begon als wethouder Financiën, Onderwijs en Jeugdzorg. In 2014 vertrok hij na het pijnlijke verlies van zijn partij bij de gemeenteraadsverkiezingen. Toch, zei hij deze week bij de presentatie van zijn boek: krijg je de kans de politiek in te gaan, doe het! 'Ik kon het niet, maar het kan wel.'

Het is de eeuwige hunkering bij pers en politiek: waar blijft die verfrissende buitenstaander? Politici weten dat. Zelfs als ze nauwelijks ander werk hebben gehad, zoals Geert Wilders of Jesse Klaver, positioneren ze zich als outsider die het Binnenhof gaat opschudden. Waarom eigenlijk? Vier redenen om de beroepspoliticus te koesteren.

Ze zijn lekker ontspannen

Veel voordelen van een ervaren politicus komen samen in Kees van der Staaij. De SGP-leider is ontspannen, grappig en altijd op het juiste moment bij de interruptiemicrofoon. Nieuwe Kamerleden die steun zoeken voor een motie of hun vraag in het vragenuurtje willen krijgen, gaan langs bij de man die sinds 1998 in de Kamer zit. Hij is het institutioneel geheugen, het staatsrechtelijk kompas en een vraagbaak voor nieuwelingen die het spel willen leren. Dat is talent, maar vooral: geduld om talent te ontwikkelen. Debatteren leer je niet achter je bureau, en de ongeschreven regels van timing en coalities smeden staan niet in het reglement, zegt Anne Bos van het Nijmeegse centrum voor parlementaire geschiedenis. 'Politiek is een ambacht. Je ziet het aan Van der Staaij, maar ook bij Geert Wilders: zij zetten het juiste instrument in op het juiste moment. Om dat te leren, moet je onderaan beginnen, op je gezicht gaan en tijd krijgen op te krabbelen.'

Daarbij: een uitglijer als beginner is te herstellen met ervaring. CDA-prominent Jan Schinkelshoek somt ze moeiteloos op: Pechtold had een beroerde start als minister, maar heeft zich tot begaafd Kamerlid ontpopt. Marijnissen kwam 'als een rode jehova's getuige' in de Kamer, maar dwong gezag af met hard werken en geduld. CDA'er Pieter Omtzigt - sinds 2003 in de Kamer - was betrekkelijk onzichtbaar, maar beleefde in 2012 een 'wederopstanding' en verzilvert nu zijn ervaring. Wim Voermans, hoogleraar Staatsrecht in Leiden, roept de begintijd van Mei Li Vos in herinnering. 'In Politiek voor de leek schrijft ze over haar eerste termijn. Ze voelde zich een vreemde, was naïef en had geen idee hoe het werkte. Nu is ze een vaste waarde in de PvdA-fractie.'

Ze krijgen iets voor elkaar

Ervaren politici vinden volgens Voermans slimmer compromissen. 'Van der Steur liep als Kamerlid in het bedrijfsrestaurant altijd alle tafeltjes langs voor een praatje. Hij gebruikte die mogelijkheden mensen te leren kennen.' Weten hoe de hazen lopen, in goed Haags jargon. Dat helpt als je collega's achter je standpunt wilt krijgen. Oók als bestuurder: Van der Steur kent de onderhandelingsruimte per persoon, weet wat gevoelig ligt in de Kamer.

Weten wat er speelt, is in Den Haag fundamenteel. Daar ging de vorige week afgetreden staatssecretaris Mansveld, ook een buitenstaander, de mist in. Niemand in Den Haag twijfelde over haar enthousiasme en inzet, zegt Schinkelshoek, maar ze miste 'belegenheid'. 'Had ze een tijdje in Den Haag rondgelopen, dan had ze bij de formatie geweten: luchtvaart én het spoor, dat is twee keer een hoofdpijndossier. Dat laat je je niet in de maag splitsen.'

Ze vallen niet zo gauw

Weggestuurde ministers of gevallen kabinetten is nogal eens iets van 's nachts, kort voor Kerst of het zomerreces, zegt Voermans. Chagrijn floreert. 'Als het humeur tussen politici niet goed is, krijg je instabiliteit. Kijk naar de LPF, of Bos en Balkenende. Frisse mensen, maar ze vertrouwden elkaar niet.'

Ook Mansveld raakte in een isolement. 'Ze gedroeg zich als een vreemde kat in het pakhuis, met afstand van de Kamer. Dat maakt onderhandelen nog moeilijker. Weten wat je aan elkaar hebt, helpt om een oplossing te vinden.'

Parlementariërs met een groot netwerk krijgen makkelijker een Kamerbrede meerderheid bij elkaar. Zo wist Ineke van Gent van GroenLinks de Koning buiten de kabinetsformatie te plaatsen. 'Een fundamentele verandering. Zij wist precies wie je daarin mee krijgt en hoe. In een versplinterd politiek landschap moet je samenwerken, dat gaat het best als je elkaar langer kent.'

Ze zijn zeldzamer dan je denkt

Vroeger kon je rustig dertig jaar Kamerlid zijn, tegenwoordig ben je met twaalf jaar een oudgediende. De gemiddelde looptijd is nog geen vier jaar. Dat komt deels door wat politicologen electorale volatiliteit noemen: extreem wisselende verkiezingsuitslagen. Afgaand op de peilingen zou de PVV bij nieuwe verkiezingen naar een recordhoogte van 36 zetels gaan. Terwijl nummer 12 tot en met 36 van de PvdA het veld zouden ruimen. Vernieuwing is leuk, maar die komt al automatisch op gang. De uitdaging is nu juist: continuïteit en ervaring bewaren.

_{In De andere kant wordt wekelijks een actuele kwestie ondersteboven gehouden of binnenstebuiten gekeerd.}