De Ank Bijleveld-kijkwijzer: waarom mochten we niets weten?

Goedemiddag,
In een belangrijk Kamerdebat mag minister Bijleveld van Defensie vanavond uitleggen waarom de Kamer ruim vier jaar lang niets hoorde over burgerslachtoffers in Irak. Omdat zo'n debat vaak alle kanten op schiet en zich soms in bijzaken verliest, hierbij de kijkwijzer: waar moet u straks op letten?

Hier zijn uw Dagkoersen. Deze politieke nieuwsbrief elke werkdag per e-mail ontvangen? Vink dan hier ‘Volkskrant politiek’ aan.

DEBAT OP KOMST
Waarom mochten we niets weten?

Uiteraard is het voor de oppositie vanavond onweerstaanbaar om de pijlen te richten op minister-president Rutte. Wat wist hij in de zomer van 2015 van Irakese burgerslachtoffers door het Nederlandse bombardement op Hawija?

Maar eerlijk gezegd: veel munitie is er vooralsnog niet om het de premier echt lastig te maken, analyseert onze Defensie-verslaggever Arnout Brouwers. Althans niet in het feitenrelaas dat het ministerie van Defensie eerder deze week stuurde. Bij het enige officiële ambtelijke overleg dat er die zomer was over het voorval bleek de vertegenwoordiger van Ruttes departement niet aanwezig te zijn. In het verslag dat erover werd gemaakt, werd niet van burgerslachtoffers gerept. En toenmalig minister Hennis herinnert zich dan wel dat ze het er met Rutte over heeft gehad, maar ‘op een niet alarmerende toon’ en kennelijk zonder te noemen dat het mogelijk om tientallen slachtoffers ging. Rutte zal volhouden dat het bericht bij hem niet is blijven hangen.

Interessanter wordt daarom de vraag waarom de premier niet meer wist. En waarom de Tweede Kamer niet meer wist. En dan ligt de bal toch weer geheel bij verantwoordelijk minister Ank Bijleveld van Defensie.

Want in de Kamer is in de meeste fracties best begrip voor het feit dat Defensie vlak na het bombardement in juni 2015, in het heetst van de strijd, terughoudend was met informatie over het verloop van de missie. De feiten waren nog niet duidelijk, op de grond in Irak en Syrië wachtte gevangengenomen straaljagerpiloten een vreselijk lot en de angst voor terroristische tegenaanvallen was zo groot dat militairen in die dagen in Nederland niet eens meer in uniform over straat mochten.

Maar nu is het 2019. En hoeveel kansen lieten de ministers Hennis en Bijleveld in de tussenliggende jaren niet liggen om de Kamer alsnog volledig en onomwonden op de hoogte te stellen? Bijleveld zal vanavond opnieuw betogen dat in al die tijd nooit precies duidelijk is geworden hoeveel burgerslachtoffers er precies vielen, maar dat het er enkele tientallen waren was al vrij snel zo goed als zeker.

Dus waarom hoorde de Kamer niets toen Defensie op 15 juni 2015 van Centcom, het Amerikaanse hoofdkwartier van de anti-IS-coalitie, vernam dat het ‘geloofwaardig’ was dat er burgerslachtoffers waren gevallen?

Waarom hoorde de Kamer niets toen het Internationale Rode Kruis en de niet-gouvernementele organisatie Airwars in augustus 2015 in berichten aan de Nederlandse ambassade in Bagdad repten van 70 tot 170 burgerslachtoffers?

Waarom hoorde de Kamer niets nadat eigen onderzoek van Defensie op 26 mei 2016 was afgerond en uitwees dat er ‘waarschijnlijk’ burgerslachtoffers waren gevallen?

Waarom hoorde de Kamer kennelijk zo weinig details in een ‘technische briefing’ in juni 2017 dat niemand in de Kamercommissie voor Defensie in de gaten had dat er mogelijk iets ingrijpends was gebeurd?

Waarom hoorde de Kamer niets toen de nieuwe minister Bijleveld op 14 december 2017 door haar ambtenaren op de hoogte werd gebracht dat het Openbaar Ministerie nog altijd ‘gevallen van mogelijke burgerslachtoffers’ onderzocht?

Waarom hoorde de Kamer niets inhoudelijks over de toedracht toen Bijleveld op 13 april 2018 meldde dat het onderzoek van het Openbaar Ministerie was afgerond en dat er geen reden was voor vervolgonderzoek omdat de straaljagerpiloten geen regels hadden overtreden?

Waarom hoorde de Kamer niets nadat de missie eind 2018 was afgerond en onze piloten daar dus geen risico meer liepen?

Waarom hoorde de Kamer niets toen Bijleveld in mei 2019 door een reeks fracties uitdrukkelijk werd gevraagd om meer transparantie over burgerslachtoffers?

En waarom had de Kamer nog steeds niks van Bijleveld gehoord toen NRC Handelsblad en de NOS in oktober 2019 mede op gezag van de Amerikaanse regering konden melden dat Nederlandse F16's de zo tragisch afgelopen luchtaanval op Hawija uitvoerden?

De Kamer verwacht van Bijleveld een overtuigende verdediging. En ook van Rutte, die zich toch ook zal afvragen waarom het ministerie van Defensie hem overal buiten houdt. Als dat echt zo is.

Maar misschien nog belangrijker is de vraag in hoeverre Bijleveld de bereidheid toont om te voorkomen dat het de volgende keer weer zo zal gaan. Want zaken als het risico op burgerslachtoffers leggen in de Kamer veel gewicht in de schaal in de politieke afwegingen van de voor- en nadelen van militaire missies. Daarom verwacht de volksvertegenwoordiging dat ze adequaat de hoogte wordt gehouden als het misgaat. Beter dus dan Hennis en Bijleveld hebben gedaan.

Als Bijleveld vanavond niet laat merken dat ze die boodschap heeft begrepen, wordt het een spannende politieke avond. Zelf het debat kijken? Dat kan vanaf 19.00 uur hier.

Dagkoersen is de politieke nieuwsbrief van de Volkskrant. Vragen of opmerkingen? Mail naar haag@volkskrant.nl. Deze nieuwsbrief elke werkdag per e-mail ontvangen? Vink dan hier ‘Volkskrant politiek’ aan.