Nieuws
Dassen en Omtzigt willen strenge regels om integriteit bewindspersonen en topambtenaren te bewaken
Een wettelijke gedragscode, een handhavingsautoriteit en een register waarin alle contacten met lobbyisten worden bijgehouden: dat zijn drie voorstellen waarmee onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt en Laurens Dassen van Volt de integriteit van bewindspersonen en topambtenaren willen bewaken. Overtreders krijgen een boete.
Omtzigt en Dassen presenteren hun ideeën maandag in een gezamenlijke initiatiefnota. Met hun voorstellen willen ze serieus werk maken van de nieuwe bestuurscultuur. Uiteindelijk is een cultuuromslag naar een transparante en zuiver handelende overheid belangrijker dan de regels die je afspreekt, vinden de twee. Maar om daar te komen, moeten er wel afspraken worden gemaakt over wat wel en niet kan. Daar willen ze met hun nota een bijdrage aan leveren.
Omtzigt noemt drie incidenten waar het de afgelopen jaren misging: de coco-affaire uit 2015, waarbij drie grote Nederlandse banken meeschreven aan een wet van het ministerie van Financiën die banken een flink belastingvoordeel zou opleveren. De manier waarop Rutte in 2017 de dividendbelasting wilde afschaffen en de overstap in 2021 van minister van Infrastructuur Cora van Nieuwenhuizen naar Vereniging Energie-Nederland, de brancheorganisatie van energiebedrijven in Nederland.
‘Allemaal niet op het randje', aldus Omtzigt, ‘maar ver er overheen.’ Dat Nederland de afgelopen jaren zwak scoorde op internationale corruptielijstjes en zijn afspraken met de Europese anti-corruptiewaakhond Greco niet nakomt, onderstreept wat hem betreft dat er hoognodig wat moet gebeuren. Omtzigt: ‘Er is veel gesproken over integriteit en nieuwe bestuurscultuur, maar nog weinig actie ondernomen.’
Een nieuwe toezichthouder, een adviescommissie en een lobbyregister
Omtzigt en Dassen sloegen de handen ineen voor een initiatiefnota. Omtzigt: ‘We hebben als Kamerleden zo vaak kritiek op hoe het nu werkt dat we het aan onze stand verplicht waren op te schrijven hoe het volgens ons moet. Nederland wijst graag met opgeheven vingertje naar het buitenland. Dan moet je ook zelf naar verbeteringen streven.’
De beide Kamerleden willen drie nieuwe organen in het leven roepen om toe te zien op de naleving van de regels: een toezichtautoriteit, een adviescommissie en een lobbyfunctionaris. Dat is geen overbodige luxe, vindt Dassen. ‘Dit is een groot en veelomvattend onderwerp. Bovendien kun je door dit goed te regelen later veel tijd besparen. Denk aan minister Ernst Kuipers, die zich in de Tweede Kamer moest verantwoorden voor zijn rol bij het Erasmus MC en bij Breathomix (een bedrijf in covid-ademtesten waar Kuipers als ziekenhuisbestuurder zaken mee deed, red.). Lobbytoezichthouders kunnen voorkomen dat je van incident naar incident gaat.’
Alle lobbycontacten moeten als het aan Dassen en Omtzigt ligt worden bijgehouden in een registratiesysteem. Ze streven daarbij naar volledigheid. Lobbyisten hebben vaak voor of na Kamercommissievergaderingen gesprekjes van enkele minuten met Kamerleden. Ook die zouden moeten worden vastgelegd.
‘Sluit je een gat, dan wordt elders een maas gevonden’
De maatregelen die Dassen en Omtzigt voorstellen, richten zich vooralsnog alleen op bewindspersonen en topambtenaren. Kamerleden blijven buiten schot. Volgens de twee Kamerleden is dat omdat het Greco-rapport zich ook op bewindspersonen richt. Omtzigt: ‘Voor Kamerleden zijn al stappen gezet, zoals het afschaffen van de lobbypas.’
Een categorie die zich lastig in regels laat vangen, maar vaak mikpunt is van kritiek, zijn de parttime-lobbyisten: voormalige bestuurders en politici die hun adresboek gebruiken om belangen te behartigen, maar zich nooit lobbyist zullen noemen. ‘We beseffen dat we met deze nota niet alle integriteitsproblemen ondervangen’, zeggen Dassen en Omtzigt. ‘Sluit je een gat af, dan wordt elders een maas gevonden.’
De Tweede Kamer is volgens Omtzigt en Dassen nu veel ontvankelijker voor het aan banden leggen van lobbypraktijken dan in 2015, toen de PvdA-Kamerleden Lea Bouwmeester en Astrid Oosenbrug de nota Lobby in daglicht presenteerden. Dassen: ‘Voorstellen voor een lobbyregister, een afkoelingsperiode waarin bewindspersonen niet naar het bedrijfsleven mogen en het afschaffen van de lobbypas krijgen nu veel meer bijval.’
De minister moet vóór 30 september met maatregelen komen
Omtzigt en Dassen hopen dat minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken hun nota wil omarmen. Wat daarbij helpt is dat de minister vóór 30 september met maatregelen moet komen om de door Greco geconstateerde gebreken te verhelpen. Dassen: ‘Het zou mooi zijn als de minister zegt: dit is precies waar ik op zat te wachten.’
Nederland kreeg in 2019 acht aanbevelingen van Greco. De regering beloofde daar werk van te maken. Twee jaar later bleek geen van die aanbevelingen te zijn uitgevoerd. Op één gebied – het lobbyverbod voor oud-bewindspersonen – was de regelgeving zelfs verslechterd. Van zestien Greco-landen die zijn onderzocht bleek Nederland, met Slowakije, het enige land dat geen enkele vordering had gemaakt.
In hun nota noemen Dassen en Omtzigt voorbeelden van landen waar de regelgeving over integriteit en transparantie goed geregeld is. Ook halen ze voorbeelden aan uit de recente praktijk waarbij de regelgeving tekortschoot. Zo deed de echtgenoot van voormalig minister van Volksgezondheid Edith Schippers advieswerk in de zorgsector dat kon conflicteren met Schippers’ werk als bewindspersoon.
Dit zijn de belangrijkste voorstellen die Dassen en Omtzigt doen om de integriteit van bewindspersonen en topambtenaren beter te garanderen:
> Bewindspersonen krijgen een bindende wettelijke gedragscode, waarin de integriteitsnormen staan waaraan ze moeten voldoen. Er komt een toezicht- en handhavingsautoriteit die de naleving daarvan moet bewaken.
> Een onafhankelijke commissie of functionaris moet bewindspersonen begeleiden en adviseren bij het naleven van die gedragscode.
> Binnen drie maanden na hun aanstelling moeten bewindspersonen een open gesprek voeren met die adviescommissie. Periodieke bijscholing over integriteit wordt verplicht gesteld.
> Een wettelijk verplicht en openbaar registratiesysteem voor lobbyisten wordt ingesteld. Lobbyisten moeten elk half jaar een overzicht geven van hun contacten. Elk contact moet binnen drie dagen worden gerapporteerd. Een onafhankelijke lobbyfunctionaris moet toezicht houden op de naleving van deze regels.
> Als sprake is van een conflict tussen persoonlijke belangen en officiële functies, moet daarvan melding worden gedaan bij de toezichtautoriteit.
> Bewindspersonen mogen de eerste twee jaar na hun aftreden niet werken als belangenbehartiger in dezelfde sector waarin ze als bewindspersoon werkten.
> Bewindspersonen moeten hun financiële en zakelijke belangen voor hun aantreden melden.
> Wie de regels overtreedt, krijgt een bestuurlijke boete opgelegd.
Veel van deze regels willen Dassen en Omtzigt ook invoeren voor topambtenaren zoals secretarissen-generaal en directeuren-generaal en voor de politiek assistenten van bewindspersonen.
