Dag Joods Marokkaans netwerk, hallo Salaam-Shalom

Wie betrokken raakt bij maatschappelijk gevoelige kwesties als joods-islamitische verhoudingen, moet rekening houden met 'gedoe'. 'Dat is onvermijdelijk', zegt Karima Belhaj, vanaf de officiële oprichting in 2006 co-voorzitter van het Joods Marokkaans Netwerk Amsterdam (JMNA).

Gedoe is in het geval van JMNA zwak uitgedrukt. Op 5 mei organiseerde het netwerk zijn laatste activiteit: een vrijheidsmaaltijd in Pakhuis de Zwijger. Daar vertelde de co-voorzitter van joodse kant, Harry van den Bergh, dat het netwerk definitief uiteen is gespat. Bemiddeling van burgemeester Eberhard van der Laan is op niets uitgelopen. JMNA is aan onderlinge spanningen (die wortelden in ideologische verschillen over Israël en Palestina) ten onder gegaan. En aan wat Belhaj 'bestuurlijke machtsspelletjes' en Van den Bergh 'onoverbrugbare persoonlijke tegenstellingen' noemt.

Er is met modder gegooid, uit een geheime Facebook-groep gelekt, bestuurders (onder wie Belhaj) zijn beschuldigd van het verduisteren van de boekhouding, opgestapte bestuursleden werden (in november 2013) door de rest van het bestuur gedaagd in een kort geding.

undefined

de start

Belhaj werd in 2003 benaderd door de vorige burgemeester Job Cohen, die na enkele antisemitische incidenten in zijn stad zocht naar een structuur om de dialoog tussen joodse en Marokkaanse burgers op gang te brengen. De meeste ophef was er dat jaar over de verstoring van de dodenherdenking door Marokkaanse jongens die waren gaan voetballen met kransen onder het scanderen van de leus 'joden moeten we doden'.

Belhaj: 'Ik was een van de Marokkaans-Nederlandse sleutelfiguren in de stad, was actief in een vrouwenvereniging en in de gezondheidszorg voor allochtonen. Onze eerste reactie was: hier willen we niets mee te maken hebben. Wij zijn geen antisemieten. Sinds 9/11 moesten we ons voor van alles en nog wat verantwoorden. Laat ze eerst maar eens met ons komen praten hoe wij dit alles ervaren.'

Cohen verzekerde hen dat het geen eenzijdige gesprekken zouden worden over het oplevend antisemitisme, dat het ook zou gaan over uitsluiting en polarisatie. Die toezegging trok haar over de streep. Het eerste van de serie 'ambtswoninggesprekken' had plaats in 2003. In februari 2006 ging het JMNA officieel van start.

Belhaj: 'Pas gaandeweg de gesprekken werd duidelijk hoe belangrijk zo'n joods-Marokkaans platform is. Beide groepen hadden last van stereotype beelden.' De deelnemers ontdekten dat niet alle joden rabiate zionisten zijn en niet alle Marokkanen kritiekloze Hamas-aanhangers. 'We zagen een groei van zowel islamofobie als antisemitisme, beseften dat we de handen ineen moesten slaan.'

Belhaj: 'De start was goed. We organiseerden debatten, etentjes, filmavonden. Brachten een werkbezoek aan Marokko, verzorgden gezamenlijke gastlessen over culturele diversiteit. We dreven de ideologische verschillen over Israël en Palestina niet op de spits, zochten naar wat ons bindt.'

Van den Bergh, een van de medeoprichters van JMNA, hield het na de succesvolle start voor gezien. 'Ik vond het mooi. De jongere generatie moest het netwerk maar verder uitbouwen.'

undefined

eerste spanningen

In de loop van de tijd gingen de leden elkaar toch stiekem bestrijden, zegt Belhaj. 'De eerste jaren hebben we de ruzies zelf opgelost, zonder bemiddeling van de gemeente.'

Heibel was er over aansluiting van Een Ander Joods Geluid (EAJG) bij het netwerk. 'Als dat gebeurt, komt er geen jood meer naar de bijeenkomsten, kregen we te horen.' EAJG, dat kritisch staat tegenover de Israëlische bezettingspolitiek, moest afhaken.

Crisis werd het in 2009 toen bestuurslid Harry Polak erkenning van Israël eiste van alle JMNA-leden. De Marokkanen wilden dat niet. Belhaj: 'De joden gingen toen apart vergaderen. Dat is het begin van het einde, vond ik. Hoe kun je zo bruggen slaan? Iedereen mag pro-Israël of pro-Palestina zijn, dat zijn persoonlijke meningen. We hebben ons georganiseerd op religie en afkomst, niet op politieke ideologie.'

Toen Van den Bergh ruim twee jaar geleden weer terugkwam in het bestuur als co-voorzitter, trof hij 'een ruziënd gezelschap aan'. Volgens hem waren er geen inhoudelijke meningsverschillen. 'Het ging niet over de rol van de islam of wat niet deugt aan vrome joden, het waren persoonlijke ruzies tussen tegenstrijdige karakters.'

undefined

het facebook-verraad

Vooral in de geheime Facebook-groep ging het er stevig aan toe. Daar speelde ideologie wel een rol. Over en weer werd op gevoelige tenen getrapt en bewust geprovoceerd. Helemaal mis ging het in 2012, toen gelekt werd naar blogger 'Keesjemaduraatje', die screenshots van de Facebook-pagina in handen had en publiceerde over anti-Israël-tirades in het netwerk.

Belhaj was onthutst. 'We dachten binnen JMNA een veiligheidskring te hebben gecreëerd, waar mensen zich vrijuit konden uitspreken zonder aan de schandpaal te worden genageld. Zo werd de goede naam van leden beschadigd. Met medebestuurslid Manja Ressler stapte ik naar de politie. Die gaf ons het advies eerst het eigen veiligheidshek op orde te krijgen, elk mogelijk lek uit het JMNA te zetten en een internetadvocaat in te schakelen.'

De blogger werd gesommeerd de aantijgingen van zijn site te halen. Facebook-contacten met een vage identiteit die gelinked waren met de blogger, werden op advies van de politie ontvriend.

Van den Bergh zit zelf niet op Facebook, maar weet wel dat daar heftige beschuldigingen werden geuit. 'Daar werd ik niet goed van. Het is erg uit de hand gelopen allemaal. Maar ik stond daar volkomen buiten en het bestuur van JMNA droeg daar geen verantwoordelijkheid voor.'

Belhaj overwoog op te stappen omdat ze het zo erg vond dat 'enthousiaste deelnemers, die zich veilig waanden in een beschermd discussieplatform, werden beschadigd'. Haar taak was vanaf het begin niet eenvoudig. Ook vanuit Marokkaanse kringen werd JMNA onder vuur genomen.

In 2011 gingen Marokkaanse en joodse jongeren gezamenlijk de Oud Joodse Begraafplaats Zeeburg (de oudste, maar zeer verwaarloosde joodse begraafplaats in Amsterdam) opknappen. Toen de Israëlische ambassadeur kwam kijken, werd JMNA weggezet als een 'normalisatie-instrument voor Israël'.

De aanhoudende kritiek van buiten, kon Belhaj wel aan, zegt ze. 'Ik ben een vrijdenker. Laat me geen loyaliteiten opleggen: dat ik als vrouw, moslima, Marokkaanse zus of zo moet denken.'

Onverteerbaar vond ze het verraad van binnenuit. 'Hoe kun je mensen demoniseren die in hun vrije tijd dit soort werk doen? Ik wilde weg, maar zat klem. Opstappen zou gedoe geven, het netwerk zou uiteenspatten en dan zouden de Marokkanen het weer hebben gedaan.'

Ze bleef in het bestuur, probeerde samen met Ressler orde op zaken te stellen. Vrouwen nemen eerder hun verantwoordelijkheid dan mannen, denkt ze. 'De macho's in het bestuur, Van den Bergh, Mostafa Hilali en Erwin Brugmans, bleven achterover hangen. We spraken hen daar op aan. Daar waren de heren niet van gediend. Toen begonnen de machtsspelletjes.' Van den Bergh: 'Een mooie tekst. Ik vrees toch dat de grootste macho Karima Belhaj heette.'

Belhaj werd in die periode bedreigd. Daar deden die mannen nogal lichtzinnig over, zegt ze. Zij trok het niet meer. De sfeer was zo verziekt, dat ze begin 2013 toch opstapte, samen met drie andere bestuursleden.

undefined

het juridisch steekspel

'Echt vilein' noemt Belhaj de aanval van de drie overgebleven bestuursleden op haar en de eveneens vertrokken penningmeester in het Nieuw-Israëlitisch Weekblad (NIW) van 1 november 2013. Het duo zou weigeren de financiële administratie over te dragen. Van den Bergh zegt in het NIW niet te weten waarvoor de subsidie (40 duizend euro in 2012) is gebruikt en hoeveel er nog in kas zit. Gedreigd wordt met een kort geding.

'Een bestuurlijke overdracht is complex', zegt Belhaj. 'We konden de boekhouding niet overdragen, omdat dat paritair moest gebeuren. Evenveel Marokkaanse als joodse bestuursleden moesten tekenen. Die waren er toen niet.'

Volgens Belhaj negeerden 'de macho's' diverse uitnodigingen van de uittreders om over de overdracht te vergaderen. Van den Bergh ontkent dit. 'Er was groot gedonder over betalingen die niet werden gedaan, we kregen eindeloos veel aanmaningen. Hilali, Brugmans en ik hebben wel vijf keer voor de deur van de penningmeester gestaan, die er steeds niet was.'

'Er werd niet gecommuniceerd', zegt Belhaj. Dat ze gedagvaard was, moest ze van een NIW-journalist vernemen. 'Ik dacht: waar zijn ze mee bezig. We hebben alle ontlastende stukken, inclusief die waaruit blijkt dat Van den Bergh elke betaling vooraf schriftelijk heeft goedgekeurd.'

Ze toont e-mails, waarin Van den Bergh zegt akkoord te zijn met betalingen 'zoals aangegeven door onze coördinator'. Van den Bergh: 'Dat ik getekend zou hebben, daar weet ik niks van. Ik heb helemaal geen zin meer in dit gezeur.'

In november 2013 gelastte de rechter het gespleten bestuur de door de gemeente aangeboden bemiddeling te accepteren, zegt Belhaj. 'Dat deden de heren met frisse tegenzin. De lijmpoging van de burgemeester is mislukt, helaas. Hij wilde dat we, hoe dan ook, goed uit elkaar zouden gaan. Hij zei dat het ongelooflijk is dat we het op zo'n extreem gevoelig terrein nog zo lang hebben volgehouden en dat we allemaal een pluim verdienen.'

Die versie is 'apert onjuist', zegt Van den Bergh. 'Bij het kort geding was de bemiddeling al gaande. De vicepresident heeft op vrijdagochtend uitgesproken dat vóór maandagavond de financiële administratie in onze handen moest zijn. Dat is ook gebeurd. Dat was onze centrale eis. Over andere punten zou hij zich zo nodig na de bemiddeling uitspreken.'

Blij is Belhaj met de brief die ze kreeg van Van der Laan. Daarin stelt hij dat de gemeente geen onrechtmatigheden heeft aangetroffen. 'Het zou dan ook te betreuren zijn als berichten (op internet) die anderszins suggereren hinder zouden opleveren voor uw professionele carrière', schrijft hij.

'Dat er onrechtmatigheden hadden plaats gevonden, heeft niemand beweerd', reageert Van den Bergh. 'We wilden overdracht van de boekhouding, meer niet. Ik vind het jammer dat de bemiddeling van de burgemeester is mislukt.' Ook hij kreeg een brief van Van der Laan, waarin hij bedankt wordt voor al zijn inspanningen.

undefined

de doorstart

Belhaj blijft zich inzetten voor een maatschappelijke coalitie tegen antisemitisme en islamofobie. Na het uiteenvallen van JMNA is spontaan een vriendennetwerk ontstaan, Salaam-Shalom Amsterdam!, waarbij ze zich heeft aangesloten. Dinsdagavond was de kick-off in de Stadsschouwburg.

Daar waren zo'n veertig sympathisanten om elkaar te ontmoeten, drempels te slechten en wederzijdse vooroordelen weg te nemen.

Belhaj kan zich helemaal vinden in het nieuwe vrijwilligersmodel. 'Ik wil bewust geen subsidie meer. Ik wil met mensen werken die zich met hun hart inzetten. In het vrijwilligerswerk zijn bazen met achterbannen niet meer van deze tijd. Vrijwilligers zijn individuen, zzp'ers, ondernemers, kunstenaars, studenten. Betrokken burgers die elkaar via sociale media vinden en mobiliseren.'

Figuren als de Marokkaans-Nederlandse jood Jack Tordjman, die zijn eigen anisette-drankje maakt dat alleen in Buitenveldert te koop is. Hij kwam dinsdag met allerlei interessante feiten over de joodse geschiedenis van Marokko. Of de Iraans-Nederlandse verhalenverteller Sahand Sahebdivani, die schertste niet thuis te horen in dit gezelschap. Of toch: 'Ik ben seculier, maar krijg als niet-moslim allerlei stempels opgedrukt: ik ben die seculiere, Iraanse, sjiitische moslim.'

Er waren ook de joods liberale Chantal, op zoek naar 'kruissolidariteit', twee Marokkaans-Nederlandse jongens die vertelden over hun werk bij AFC met joodse gezinnen en de van oorsprong Amerikaans-joodse Sauci Bosner, die taallessen geeft aan Marokkaanse vrouwen.

'Sommigen spreken na dertig jaar in Nederland nog nauwelijks de taal. 'Moeilijk.' Dat is het woord dat ze het best kennen', zei Bosner, die geen Berbers of Arabisch spreekt. Ze ontdekte dat ze de vrouwen toch kon begrijpen, door de verwantschap tussen het Arabisch en het Hebreeuws.

Gezamenlijk keken ze naar Gods lam, het filmdebuut van de jonge theoloog Kees-Jan Mulder. De film gaat over het offeren van dieren en speelt in 2011, in de tijd dat de Nederlandse politiek zich boog over een verbod op de rituele slacht. Een onderwerp dat beide religies raakt.

'Ik hoop dat dit gaat lukken', zegt Van den Bergh. Zelf heeft hij ook aan een doorstart gedacht. 'Maar ik houd het voor gezien. Het JMNA heeft zeker maatschappelijke betekenis gehad. Waar we jammer genoeg niet in zijn geslaagd, is vooral in Marokkaanse kring een bredere belangstelling te creëren. Misschien was de aanpak te beperkt. We hebben het er wel over gehad om ook Turken en Somaliërs uit te nodigen. Daar is het niet van gekomen. Heel goed dat het vrijwilligersnetwerk nu het hele islamitische spectrum wil bestrijken. Ik wens ze alle succes.'

NIEUW JOODS- ISLAMITISCH PLATFORM

Amsterdam heeft weer een joods-islamitisch platform, dat zich gaat inzetten voor het verminderen van maatschappelijke spanningen in de stad. Salaam-Shalom Amsterdam! is een club van vrijwilligers, die bewust breken met het subsidiemodel.

Het is een initiatief van rabbijn Lody van de Kamp en Fatima Elatik, voormalig stadsdeelvoorzitter van Amsterdam-Oost en een kerngroep van twaalf sympathisanten. 'Een vriendschapskring is van iedereen. Dat is de enige manier om duurzame onderlinge relaties op te bouwen', zei Elatik dinsdagavond bij de kick-off in de Stadsschouwburg. Ze verwees naar het 'treurige einde' van het Joods Marokkaanse Netwerk Amsterdam (JMNA), dat aan onderlinge ruzies ten onder is gegaan.

JMNA is op 5 mei, na mislukte bemiddeling door burgemeester Eberhard van der Laan, opgeheven. Van der Laan schrijft in een brief aan ex-JMNA-bestuursleden dat de mislukte bemiddeling hem somber stemt. Hij heeft begrepen dat de onderlinge spanningen 'het gevolg waren van het maatschappelijk sensitieve en moeilijke werk waar u zich voor gesteld zag'.

Drie oud-bestuursleden van JMNA, Karima Belhaj, Manja Ressler en Sabi el Moussaoui, maakten donderdag bekend dat ze met hun werk willen doorgaan 'in een informele en vriendschappelijke organisatievorm'. Zij hebben zich bij Salaam-Shalom aangesloten.

undefined