D66 heft zichzelf in wezen op, hoe het congres ook beslist

Over het paasakkoord wordt niet heronderhandeld, liet Dittrich al weten. De andere regeringspartners lijken daarin ook niet veel zin meer te hebben. De opties die daarna voorliggen zijn ongeveer bekend: CDA en VVD kunnen verdergaan als een minderheidskabinet, met gedoogsteun van bijvoorbeeld de SGP en de LPF. Die optie is onwaarschijnlijk. De LPF wordt in CDA- en VVD-kringen te veel gezien als instabiele factor.

Blijft gedoogsteun uit, dan moet Balkenende het ontslag van zijn kabinet aanbieden bij koningin Beatrix en zullen er nieuwe verkiezingen volgen. Op 1 juni gaat Nederland al naar de stembus voor het referendum over de Europese Grondwet; een combinatie van die twee ligt voor de hand.

Of D66 in die verkiezingen nog een serieuze rol zal spelen, is de vraag. Want een nee van het congres tegen het paasakkoord betekent tevens een bloedige onthoofding van de democraten, nog net voor de viering van de 40ste verjaardag. Dittrich kan dan enkel concluderen dat de achterban hem als leider niet meer ziet zitten. Hij moet dan aftreden, met eenzelfde bravoure waarmee hij nu voor het paasakkoord staat.

De vijf fractiegenoten in de Tweede Kamer die zich volledig achter Dittrich hebben opgesteld, zijn dan eveneens zwaar beschadigd. Alexander Pechtold is dan niet alleen na twee dagen zijn ministerschap alweer kwijt, maar hij zal zich ook op zijn functie als partijvoorzitter moeten beraden.

Het is niets minder dan een slagveld: geen lijsttrekker, een aangeslagen fractie, geen voorzitter, een gespleten achterban. Dan kan Van Mierlo, lid nummer 1, nog meemaken waar hij al in 1966 mee rekening hield: dat de partij zich weer opheft. Zij het dat Van Mierlo indertijd dacht dat dat zou gebeuren wanneer het ouderwetse politieke bestel was opgeblazen. Nu heeft het bestel zich juist niet laten opblazen.

Als het congres ja zegt tegen het paasakkoord kan Balkenende zijn rit afmaken. Het tweede scenario lijkt minder spectaculair, maar voor D66 zijn de gevolgen ingrijpend. Dittrich is er dan in geslaagd de kroonjuwelen van de bestuurlijke vernieuwing 'voor eens en altijd' in de linnenkast op te bergen, zoals oud-partijleider Borst het omschreef. Goedkeuring van het akkoord betekent het einde van de vernieuwingsbeweging die Hans van Mierlo, Hans Gruijters en Jan Glastra van Loon in 1966 stichtten. D66 is dan met ingang van vandaag een 'doodgewone partij' geworden.