'Cultuurverschillen zijn een rijkdom'

‘Een duin is geen twee dagen hetzelfde. Loop je de ene keer naar het strand, heeft hij die vorm. Speelt de wind ermee, is het een andere duin.’ Zo’n natuurlijk vermogen tot veranderen, hij zou willen dat hij het had, als choreograaf, danser en mens. Zo soepel meedeinen met invloeden van buitenaf, zonder weerstand van vorm verschieten en toch in het hart dezelfde blijven.

De Belgisch-Marokkaanse choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui (34) kan lyrisch praten over zand. Alsof hij jaloers is op de mogelijkheden en verschijningsvormen ervan. Samen met de Spaanse flamencodanseres Maria Pagés (46) maakte hij het poëtisch duet Dunas dat ‘duin’ of ‘woestijn’ betekent. Ter voorbereiding trokken ze met hun beide partners door de woestijn in het zuiden van Marokko, het land van Cherkaouis vader. Om elkaar en het zand beter te leren kennen. Dat leverde voldoende materiaal voor bijna anderhalf uur dansavontuur. Volgend weekend komt de voorstelling naar Nederland tijdens het festival Julidans in Amsterdam. Begin augustus is hij hoofdact op Festival Boulevard, in Den Bosch, met het groepsstuk Babel(words) van zijn net opgerichte gezelschap Eastman.

Goudgele doeken glinsteren in Dunas als de gloed van de Sahara: zonovergoten vlaktes, broeierig, warm. Cherkaoui en Pagés laten zich in het begin dragen door het stof. Ze buigen langzaam naar elkaar toe. Om elkaar op live muziek – Arabisch zang, flamenco percussie – dansend te raken. Zand is er ook letterlijk, wanneer Cherkaoui halverwege razendsnel zandtekeningen maakt en wegveegt. Als kind kriebelde hij ook al nachtenlang vellen vol. Zo, zegt hij, werd zijn liefde voor dans geboren: met bewegingen in de lucht tekeningen maken, die weg zijn op het moment dat je ze ziet. Een overheadprojector vergroot in Dunas de vloeiende zandcreaties op de achterwand: animaties van mensen, dieren, levensbomen.

Cherkaoui , begonnen in streetdance, jazzdans en variété, groeide met steun van Alain Platel van Les Ballets C. de la B. in een paar jaar uit tot een van de belangrijkste moderne-danschoreografen van België.

Zijn ambitie lijkt zo veel mogelijk andere dansstijlen te ontmoeten en leren te begrijpen. Inmiddels heeft Cherkaoui talloze succesvolle rendez-vous op zijn naam staan: kathak met Akram Khan (Zero Degrees), kuchipudi met Shantala Shivalingappa en oosterse gevechtsdans met Shaolinmonniken (Sutra).

Maar met de kunstvorm flamenco had hij op voorhand niets speciaals, zegt hij na de première van Dunas in Brugge. ‘Het is een transparante dans. Emoties worden geuit in ritmes. Die eerlijkheid wordt in de moderne scene gewantrouwd.’

Tijdens een prijsuitreiking zes jaar geleden in Monte-Carlo, ontmoette hij echter Maria Pagés, bekend als ‘de danseres met de eindeloze armen’. ‘Zij heeft een zoon van 20 en verloor nog niet zo lang geleden haar man. Mijn vader stierf toen ik 19 was. Dat zorgde voor verwantschap en uren gespreksstof.’ Er groeide vriendschap.

Cherkaoui leerde van Pagés rechtop te blijven staan. ‘Ik heb een natuurlijke neiging tot beweging naar de grond.’ Pagés ging op haar beurt partnerwerk aan. ‘In flamenco raken dansers elkaar nauwelijks aan. Wij maken lijfelijk contact.’ Het duo laveert tijdens Dunas door allerlei man-vrouw-verhoudingen: moeder en zoon, vader en dochter, geliefden. Lastig maar leerzaam vond hij de afwijkende ritmes van twaalf tellen. ‘Ik durf nu met strakke, complexe ritmes het podium op te eisen. Dat gebruik ik ook in de openingsscène van Babel(words).’

Met Babel(words) opent Cherkaoui begin augustus het theaterfestival Boulevard in Den Bosch. Het is de eerste voorstelling van zijn nieuw opgerichte gezelschap Eastman, wat ‘man van het oosten’ betekent, letterlijk de vertaling van zijn achternaam. Zoals Larbi Arabisch is voor ‘de Arabier’.

Na tropenjaren van extreem veel samenwerking – achttien voorstellingen in negen jaar tijd – was Cherkaoui twee jaar geleden toe aan rust. ‘Ik voelde me eenzaam. Dan zat ik weer in New York of Singapore, dan weer in China. Je wordt publiek. Het is moeilijk om zo je vrijheid te behouden.’ Hij ging in retraite bij de Shaolin-monniken. Maakte met hen de bejubelde productie Sutra. En besloot in China om terug in Antwerpen een eigen gezelschap op te richten.

Voor Babel(words) vertrok hij vanuit taalverwarring. ‘Ik hou van etymologie, zoek graag naar de herkomst van woorden. Die heeft bijna altijd wortels in meerdere culturen. Alles hangt meer met elkaar samen dan we denken. Arena betekent bijvoorbeeld zand en olé komt van Allah, god. Dat is toch fraai: iemand zo mooi zien dansen dat het Gods werk lijkt.’ Voor zijn tableau koos hij dansers met dubbele wortels. ‘Een Filippijn is in Noorwegen geadopteerd. Een Brit is Indisch geboren. Die diversiteit deel ik als Belgische Marokkaan, katholiek en islamitisch grootgebracht. Ik ben linkshandig geboren en rechtshandig opgevoed. Taalverwarring en cultuurverschillen zijn geen straf maar een rijkdom. Natuurlijk levert het conflicten op, dat is de menselijke natuur. Maar de schoonheid ervan is groter.’

De Britse beeldhouwer Antony Gormley, die voor de monniken in Sutra strakke houten speelkisten ontwierp, maakte voor Babel(words) vijf raamwerken, megagrote bouwstenen, als een assemblage van doosvormen in de geest van architect Le Corbusier. De dertien performers schuiven, tollen en stapelen met de metalen frames, ze sluiten elkaar dreigend in en uit. Ieder vecht voor eigen levensruimte in het functionele decor dat dient als klimrek en skyline. Maar soms gaat het samen. ‘Als je goed kijkt, hebben de vijf frames allemaal hetzelfde volume. Babel(words) gaat ook over het gevoel van gelijkheid. Iedereen is deel van het grote geheel en in verhouding hetzelfde, of je nu Nederlander bent of Marokkaan.’ Uiteindelijk bevrijden de dansers elkaar en worden de blokken met man- en spankracht in elkaar gestapeld, tot een (wel volbrachte) Toren van Babel.

Cherkaoui, homoseksueel, veganist en boeddhist, houdt van zo’n organische samenhang. Zo flexibel als hij is, kneedbaar in beweging en meevibrerend met andere dansstijlen, heeft hij ondertussen toch van binnen zijn rust hervonden: Cherkaoui is een duin in de dans.