Cultuurverandering binnen Defensie lijkt niet aanstaande

Die oproep zal gemeend zijn, maar vermoedelijk weinig effect sorteren. Binnen veel eenheden van defensie staat het melden van misstanden zo ongeveer gelijk aan het beëindigen van je carrière. 'Verraders' worden verstotelingen. De krijgsmacht kent twee werkelijkheden: de papieren en de praktische. Op schrift zijn er, na een paar eerdere misbruikaffaires, een hoop zaken goed geregeld. Er is een gedragscode voor soldaten, er zijn voorlichtingen voor nieuwe lichtingen, er zijn flyers over grensoverschrijdend gedrag. Leidinggevenden krijgen trainingen, vertrouwenspersonen en geestelijk begeleiders horen de klachten aan.

Maar de praktijk is weerbarstig. Jonge militairen hebben op een gemiddelde werkdag geen staatssecretaris om tegenaan te praten, maar alleen hun direct leidinggevenden. Dat zijn vaak mannen die zijn gevormd binnen de defensiecultuur, die zelf ook ontgroeningen hebben meegemaakt. Als die leidinggevenden wangedrag binnen hun eenheid toestaan of zelfs aanmoedigen, zoals het geval was bij de mortiergroep in Schaarsbergen, dan kan de papieren werkelijkheid nog zo goed zijn, maar helpt het niet.

Soldaat Allan, die donderdag zijn verhaal deed in de Volkskrant: 'Als er een hele groep over je heen staat te pissen en een sergeant moet daarom lachen, dan weet je het gewoon niet meer.' Het is deze Defensiecultuur die de vraag des te prangender maakt hoe de krijgsmacht in de toekomst misbruikschandalen kan voorkomen.

Bij defensie heerst een assimilatiecultuur, concludeerde het Sociaal Cultureel Planbureau eerder dit jaar in een onderzoek naar minderheden bij defensie. 'Je wordt geacht je te conformeren aan de groepsnorm', aldus onderzoekster Iris Andriessen. 'Als je dat niet doet kunnen sociale sancties volgen. Die kunnen leiden tot uitwassen.'

Op de kazerne in Schaarsbergen waren die sociale sancties aan de orde van de dag. Tot op zekere hoogte werden die ook getolereerd door de defensieleiding. Zo moesten militairen die meermaals te laat kwamen een tijdlang met een grote zware klok om hun nek lopen. De scherpe koorden daarvan sneden in hun huid. De interne Defensiecommissie die in 2013 een aantal incidenten op de kazerne onderzocht sprak van 'een informeel sturingselement' waar 'met terughoudendheid gebruik van dient te worden gemaakt'.

Intensiteit

Dat de commissie de straf met de klok niet als ongeoorloofd zag, is volgens Andriessen veelzeggend. 'We zagen dat mensen bij defensie zo diep in de organisatie kunnen zitten, dat ze niet meer zien wat gek is en wat niet.'

Hetzelfde geldt voor de ontgroeningen. Hoewel het soort inwijdingsrituelen en de intensiteit daarvan per eenheid verschilt, wil de militaire vakbond VBM per direct een totaalverbod. 'Ik heb het iets te vaak fout zien gaan', zegt VBM-voorzitter Jean Debie. 'Ondanks alle maatregelen die zijn genomen om uitwassen van ontgroeningen en seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen, kon deze ernstige zaak toch nog gebeuren.'

Over het waarom van de cultuur bij Defensie is dus voldoende duidelijk. Maar hoe deze te veranderen? Debie pleitte er eerder al voor om onafhankelijke mensen van buiten defensie onderzoek te laten doen naar misstanden binnen de krijgsmacht. Ook Anne-Marie Snels van de militaire vakbond AFMP hekelt het feit dat onderzoekscommissies helemaal gevuld zijn met defensiemensen. 'Men kijkt niet als eerste naar de veiligheid van personeel, maar naar het grotere bedrijfsbelang. Hier ligt een taak voor de politieke, militaire en ambtelijke top om de defensiecultuur te veranderen.'

Maar juist het enige instrument dat kenners aanvoeren om de cultuur te veranderen, onafhankelijke onderzoekscommissies, veegt Defensie van tafel. 'Dat is volgens ons niet nodig', zegt een woordvoerder. Vooralsnog lijkt de cultuurverandering dus niet aanstaande.

Hij is vernederd, gekleineerd, kapot gemaakt. En hij is niet de enige. Soldaat Allan verliet in 2014 zijn legereenheid vanwege misdragingen tijdens ontgroeningsrituelen. In oktober deed hij aangifte bij de Marechaussee, nu doet hij hier zijn verhaal. Wat gebeurde er in de kazerne in Schaarsbergen? (+)