Crohn is grootste gemene deler

AMSTERDAM - In Nederland zijn zo'n 30 duizend patiënten met een chronisch ontstoken dikke darm (colitis ulcerosa), nog eens zo'n 25 duizend met chronische ontsteking die in het hele spijsverteringskanaal kan opduiken (ziekte van Crohn). Daarbij is een wirwar van zeker 163 genetische signaaltjes betrokken, blijkt uit de grootste vergelijking van het dna van gezonde mensen en patiënten tot dusver. 'Slechts' 110 daarvan komen bij beide ziekten voor, melden de onderzoekers uit onder meer Groningen, Amsterdam en Leiden in Nature. En welke signalen ingeschakeld zijn, verschilt per patiënt.

'Dit sluit aan bij wat we altijd al dachten', zegt de Groningse maag-darm-leverarts Rinse Weersma. 'Voor de darm is er maar één manier om te ontsteken. Maar de weg ernaartoe kan op vele manieren verlopen.' Artsen wisten al dat de twee darmziekten op heel verschillende manieren kunnen verlopen. 'We denken al een tijdje dat we tegen deze ziekten aan moeten kijken als een koepel van aandoeningen, met colitis ulcerosa en crohn als twee uitingsvormen', zegt Cyriel Ponsioen (AMC).

Goedaardig

Crohn en colitis staan te boek als auto-immuunziekten: op de een of andere manier krijgt de darm het aan de stok met de goedaardige bacteriën die daar normaal gesproken leven. 'Het valt op dat veel van de genen die wij vinden betrokken zijn bij het herkennen van en het omgaan met bacteriën', zegt Weersma. De ziekten hebben wat betreft genetische 'schakelstand' wel wat gemeen met bacterie-infecties als tuberculose en lepra. Alsof het lichaam de darmflora opeens aanziet voor tuberculosebacil. 'Tuberculose in de darm lijkt erg op crohn', zegt Ponsioen. 'Kennelijk is de manier waarop het slijmvlies kapotgaat dezelfde.'

De onderzoekers hopen te achterhalen wat er in het zieke weefsel op het niveau van genen en eiwitten precies omgaat, zodat het mogelijk is de ziekten beter te behandelen. 'Waarom gaat de ene patiënt linksaf en de andere rechtdoor?', zoals Weersma formuleert. 'Wie krijgt bijwerkingen van welk medicijn, en wie niet? En zijn er misschien al bestaande medicijnen voor heel andere ziekten, die bij sommige varianten van crohn of colitis werken?' Personalised medicine is de modieuze term voor die aanpak: iedere patiënt zijn eigen geneesmiddel.

De komende tijd willen de artsen bestuderen wat de genetische signalen die ze hebben gevonden precies te melden hebben. 'We vinden eigenlijk vlaggetjes: op deze plek op het dna gebeurt iets. De volgende stap is dat we al deze gebiedjes opnieuw gaan bekijken, om te kijken wat dat iets precies is', zegt Weersma, die zich nog niet waagt aan een gok hoeveel aandoeningen er achter de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa schuilgaan.

Ziekte van Crohn? Drink genbacillen

Vergeet het flesje Yakult: wellicht drinken patiënten met chronische darmontsteking ooit genetisch veranderde darmbacteriën. In experimenten bij muizen en mensencellen, beschreven in Science Translational Medicine, zagen Franse onderzoekers de ontstekingsschade op die manier sterk afnemen.

De bacteriën - Lactococcus lactis en Lactococcus casei - waren zo aangepast dat ze elafine afscheidden, een lichaamseigen stof die slijmvliezen beschermt. Vanwege de bijwerkingen dient elafine alleen op de plek van bestemming beetje bij beetje te worden toegediend. En dat is precies wat de genbacteriën doen, rapporteren de onderzoekers. 'Onze resultaten suggereren dat orale toediening van elafine-afscheidende bacteriën nuttig kan zijn om chronische darmziekten bij de mens te behandelen.'

Een 'heel elegante, spannende' studie, vindt bij het AMC maag-darm-leverarts Cyriel Ponsioen. Maar of de methode ooit bruikbaar is, is de vraag: 'Je werkt met genetisch gemodificeerde bacteriën. Daar zitten heel, heel strenge eisen aan en het is zeer duur.'

undefined