Crisis en zekerheid

Aan de ene kant moet er meer geld worden uitgegeven om zo veel mogelijk mensen en bedrijven aan het werk te houden. Daarmee wordt voorkomen dat productiecapaciteit verloren gaat die we straks weer hard nodig hebben. En natuurlijk moeten vooral mensen worden behoed voor werkloosheid. Daarmee worden ook weer werkloosheidsuitkerin - gen vermeden, al zullen de kosten van de sociale zekerheid niettemin sterk oplopen.

Aan de andere kant heeft de overheid als gevolg van de crisis te maken met een sterke daling van de inkomsten. Als mensen en bedrijven minder verdienen, betalen ze ook minder belasting. Dus moeten maatregelen worden genomen om, in ieder geval op termijn, de overheidsfinanciën op orde te brengen.

En daarmee is het gênante gevecht weer begonnen over de vraag wie moet inleveren. Het storendst vind ik dat altijd wordt voortgeborduurd op ambtelijke lijstjes die hun oorsprong vinden in ambtelijke visies op de meest gewenste ontwikkeling van de Nederlandse samenleving. Al vanaf de jaren tachtig wordt gewerkt aan de afbouw van de verzorgingsstaat, want die zou volgens de economen te kostbaar zijn geworden om in een globaliserende economie concurrerend te blijven. Die stelling is niet hard te maken. Wel het tegendeel. Van de vijf meest competitieve landen van de wereld in 2007 – Zwitserland, Finland, Zweden, Denemarken en Singapore – horen er vier tot de zeven landen met de hoogste uitgaven voor sociale bescherming.

Maar als de feiten in strijd zijn met de ideologie, is dat des te erger voor de feiten. En de heersende ideologie onder de ambtelijke economen is dat we meer moeten opschuiven naar het sociaal-economische model van de Verenigde Staten. Dat lukt aardig. In 1980 behoorde Nederland nog tot de topdrie in Europa wat de uitgaven voor sociale bescherming betreft, nu zijn we als grootste daler twaalfde op die ranglijst. In alle Europese landen zijn die uitgaven gestegen, behalve in Nederland en Ierland.

Uit periodiek onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt telkens dat een meerderheid niets in een afbouw van de verzorgingsstaat ziet. Toch gaan kabinetten van verschillende samenstelling ermee door. Ook nu weer.

Het lijstje van nu bevat dezelfde onderwerpen als de lijstjes van vorige jaren, toen er nog geen crisis was: het verhogen van de AOW-leeftijd, verdere fiscalisering van de AOW, bezuinigingen op de AWBZ, verhoging collegegeld, verkorting van de WW, afschaffing aanrechtsubsidie; het zijn voorstellen die telkens terugkomen en die allemaal passen in het opschuiven naar het Angelsaksische sociaaleconomische model.

Wouter Bos hield een rede voor beleggers waarin hij betoogde dat zijmedeverantwoordelijk zijn voor de financiële crisis omdat zij banken hebben opgejaagd zo hoog mogelijke rendementen te genereren en te hoge risico’s te nemen. Bos heeft volkomen gelijk. Wat hij er niet bij vertelde, was dat onze hele samenleving door kabinetten van verschillende samenstelling al decennia wordt opgejaagd om zo hoog mogelijke rendementen te genereren ondanks de hoge risico’s die daaraan zijn verbonden. Zo is het afschaffen van de aanrechtsubsidie bedoeld om meer vrouwen de arbeidsmarkt op te jagen. Het liefst ziet het kabinet alle vrouwen voltijds werken. Het risico ervan voor het echtscheidingscijfer (zie Amerika) en de opvoeding van de kinderen moeten we voor lief nemen.

Bos is als eerste begonnen met de afbraak van de AOW. Daarop wordt nu voortgeborduurd. Veel jonge mensen hebben al het vertrouwen verloren ooit AOW te zullen krijgen. Als dat gevoel zich verder verbreidt, zal de self-fulf illing prophecy de rest doen. Bezuinigingen op de AWBZ zullen het vertrouwen in het behoud van een goede collectieve zorg voor iedereen verder ondermijnen. De collectieve gezondheidszorg is op weg armenzorg te worden.

Vooral in tijden van crisis is het nodig iedereen te motiveren om met zijn allen moeilijke tijden te overbruggen. Daarom is het beter generieke maatregelen te bedenken die de lasten volgens een progressief tarief spreiden over de hele bevolking.

Niet nu natuurlijk. Dat zou de crisis alleen maar verdiepen. Maar we kunnen toch nu een wet aannemen die dat regelt voor 2012 en later? Welk kabinet zou het aandurven die wet weer in te trekken en de overheidsfinanciën uit de klauwen te laten lopen? De VVD van Rutte?