COSI STEEKT NEMO DE LOEF AF

Cosi en Nemo, twee weinig toegankelijke woorden die bezoekers moeten lokken naar 'de speeltuin voor de hersenen', zoals de een het uitdrukt. Of naar de 'waanzinnige, wonderlijke wetenschap'. Cosi en Nemo zijn wetenschappelijke musea, beide gevestigd in steden van bescheiden omvang, maar met een grote regionale uitstraling.

Beide zijn vorm gegeven door ambitieuze architecten. Cosi door de Japanse architect Arata Isozaki, die oud en nieuw en oost en west liet samenkomen in een voormalige middelbare school aan de oevers van de Scioto River in Columbus (Ohio). Nemo door de Italiaan Renzo Piano, die boven de zuidelijke ingang van de IJ-tunnel in Amsterdam, aan drie zijden omgeven door water, een groen gebouw liet verrijzen in de vorm van een schip.

Cosi en Nemo, ogenschijnlijk tweelingbroertjes die in de pas lopen. Maar terwijl Cosi, 36 geleden opgericht en in 1999 hernieuwd, groeit en bloeit en moeiteloos bezoekers trekt, lijdt Nemo - in 1997 begonnen onder de naam New Metropolis - consequent een kwijnend bestaan. Van waar dat verschil? Zijn Nederlanders niet geïnteresseerd in wetenschap en technologie? Halen we daar collectief onze neus voor opt Het Evoluon in Eindhoven is immers ook ter ziele. Of verstaan Nederlanders de kunst niet om taaie materie, die riekt naar stoffige lessen in kille klaslokalen, te verpakken in een aansprekende boodschap? Playground for the brains klinkt wellicht iets speelser dan de waanzinnige, wonderlijke wetenschap. Maar met die laatste slogan is toch ook niets mis.

Wie beide musea bezoekt komt er al snel achter dat de grotere aantrekkingskracht van Cosi niet schuilt in de verbale verpakking. Cosi biedt meer dan commerciële oneliners. Eerder maakt Nemo die waanzinnige wonderlijke wereld niet waar.

'Wow' is de eerste reacties van veel bezoekers aan Cosi als ze over de drempel stappen. Hun blik wordt gevangen door een medebezoeker, die vol bravoure op een éénwieler over een draad fietst in de nok van het gebouw. Op de high wire unicycle wordt de zwaartekracht getart. Eénfietsers kijken soms wel angstig, vooral tienermeisjes, maar ze kunnen niet vallen. De fiets is aan de onderkant verzwaard met een gewicht van 125 kilo. Zolang wat erop zit niet zwaarder is dan dat gewicht, zal de wet van de zwaartekracht de fietser, die overigens wel in een tuigje zit, in het zadel houden.

In Nemo kan de bezoeker ook (een heel klein stukje) de lucht in. Hij kan, gezeten in een schommelstoeltje, zichzelf optrekken aan een touw met gewichten en katrollen. De zwaartekracht tarten kan hij ook. Door op de juiste wijze tegen de rand van een spiegel te gaan staan, wordt hij precies in tweeën gedeeld. Het spiegelbeeld toont een compleet persoon. Maar niet heus, want wie een been optilt ziet zichzelf in de spiegel zweven, terwijl het andere been toch stevig op de grond blijft. Peuters krijgen niet genoeg van dit spelletje. Het wat oudere kind raakt snel verveeld.

Toen Nemo nog New Metropolis heette, was de technische staf niet in staat hightech-attracties (het levende tapijt, Suske en Wiske, de videoclip-studio) in topconditie te houden. Ze waren kwetsbaar en gingen vaak kapot en dat leverde gefrustreerde reacties op. De nieuwe 'inhoudelijk directeur' van Nemo, Rob Van Hattum, geeft het afstoten van hightech fun een positieve draai. Hij gaat graag terug naar de basics, naar 'alledaagse, maar eigenlijk verbijsterende natuurwetenschappelijke verschijnselen', die vóór 1997 al werden vertoond in het bescheiden, inmiddels opgeheven Nint in de Amsterdamse Tolstraat. Terug naar vervormende spiegels dus en zeepbellen die je om je heen kan trekken en van binnenuit kan bekijken, naar fluisterschotels, waardoor je op afstand toch met elkaar kunt spreken.

Nemo wil niet weten van capitulatie. Welnee, de sprong terug in de tijd wordt omkleed met de kreet 'weg met die ouderwetse passiefmakende computers'.

Cosi gaat ook terug in de tijd, althans laat in een van de vele thema-verdiepingen zien wat de technische snufjes waren in yesteryear. In 1898 bijvoorbeeld, toen burgemeesters, als verkiezingsstunt uiteraard, elektrische straatverlichting beloofden en de elite de twintigste eeuw tegemoet kon rijden in een 'Studebaker electric'. Of in 1962, toen 'the greatest cooking discovery since fire' (de Vectron Microwave Oven) werd geïntroduceerd. 'Die uitstapjes naar het verleden geven aan hoe razendsnel de technologie zich ontwikkelt', zegt marketing directeur Judy Randall. 'We hebben ook nog steeds de traditionele natuurwetenschappelijke hands-on activiteiten. Maar de kern van het vernieuwde Cosi is de computertechnologie. Dat is het heden en de toekomst.' Over kwetsbaarheid van hightech-attracties wil ze niet weten. 'Natuurlijk, er gaat wel eens wat kapot. We hebben een vliegende brigade van technici, die de attracties zo snel mogelijk repareren. Dat zijn we aan onze klanten verplicht. Soms, heel soms, is de reparatie zo complex dat een attractie een paar dagen niet te gebruiken is.'

Op een zondag in maart functioneert een onderdeel van 'de wereld van de oceaan' niet. Experimenten met sonar kunnen niet worden uitgevoerd en het onderzeese laboratorium is defect. Pech voor het oudere kind en de volwassenen. De kleintjes kunnen wel terecht in het Poseidon-park, dat mysterieus is verlicht en waar allerlei spelletjes kunnen worden gespeeld met water: ballen met een waterstraal in de lucht houden, opspringende straaltjes pletten met de voet, lichtknoppen in het Poseidon-beeld aan- en uitschieten met waterkanonnen, met deeg rollers van gips figuren afdrukken in het zandstrand. Terwijl haar kleinkinderen knoeien met water en zand, luistert oma in de hoek naar het verhaal 'The old man and the sea' van Ernest Hemmingway.

Het is half drie 's middags en oma is moe, doodmoe. Ze is al vanaf tien uur die dag in het Cosi en de wetenschap kan haar verder gestolen worden. 'De ruimtevaartafdeling was heel boeiend. Ik heb nog in de huiskamer uit de jaren zestig zitten kijken naar Neil Armstrong. Heel mooi vertoond, op zo'n ouderwets bakbeest van een tv. Ik heb tientallen computerspelletjes gedaan. Mijn oudere kleinkinderen zijn nu naar een popconcert, in een zaal met een reuzenscherm. Dat moet net echt zijn, maar te luid voor oude oren. Ik vind het wel lekker even, dat simpele water- en zandplezier. Mijn verroeste hersenen hebben genoeg indrukken gekregen vandaag.'

Het popconcert is 'NSYNC bigger than live - the concert movie'. De bezoeker waant zich op de eerste rij van een uitverkocht concert. Lance, JC, Joey, Chris en Justin spelen 48 minuten lang de ene song naar de andere en nemen de concertganger mee backstage. Cosi biedt nog veel meer hightech-fun en alles functioneert die willekeurige zondag in maart. Je kunt zwemmen met de dolfijnen, aan boord stappen van een space-shuttle, zelf proberen in een MMU (Manned Maneuvering Unit) de hubble-telescoop te repareren ('oops, sorry, you didn't quite capture the hubble'), of andere ruimtevaartexperimenten doen in een STS (Space Transport System), of een LEM (Lunar Excursion Module).

'Poyckhali' (daar gaan we), zei Yuri Gagarin, de Russische astronaut die als eerste mens in 1961 door de ruimte vloog. Poyckhali, poyckhali klinkt het speels achter een batterij schermen van ruimte-videospelletjes. Saai vinden de kinderen die helemaal niet. Maar ze hebben thuis toch ook een kast vol van die spelletjes? 'Die van het Cosi zijn anders, je kunt er andere dingen mee', zegt Kevin (12). Hij beveelt Technostalgia aan. 'Cool, daar kan je echt elk videospelletje vinden dat ooit gemaakt is. Van Pac Man tot Space Invaders.' Dertig jaar evolutie van 'arcade games' is daar uitgestald. De slimmeriken worden uitgedaagd spelgeheimen uit de videobranche te ontdekken. 'Vertel ons team, herkenbaar aan de

t-shirtjes met Cosi-opdruk, dat je een geheim hebt ontdekt en we belonen je met een gratis kaartje.'

Er is eigenlijk te veel om op te noemen: een expositie van röntgenfoto's (van een labrador, die zwanger is van acht puppies, van een krokodil die munten heeft ingeslikt, van een spijker door een duim, van een Siamese tweeling): de mogelijkheid zelf een laser-vuurwerkshow te maken, virtueel volleybal, ratten die basketbal spelen, een weerstation, digitale hersenkrakers.

Computerluiheid doorbrekende activiteiten zijn er ook. Met een oude kaart van de Explorers Society ga je op ontdekkingstocht. Aan de hand van geheime aanwijzingen en door het ontcijferen van nieuwe talen trek je door de Vallei van het Onbekende en onderweg los je allerlei vraagstukken op. De problemen worden op drie verschillende intellectuele niveaus aangereikt.

Alle activiteiten zijn niet in een dag te behappen. Randall: 'We willen dat mensen terugkomen. Steeds weer. Daarom werken we ook met tijdelijke exposities.' Dit voorjaar is er een uitgebreide multimediale tentoonstelling over het verouderingsproces, op biologische, technologische en sociologische manier uitgewerkt. Vooral in trek bij grijzende babyboomers, die worden toegesproken door bejaarde bekende Amerikanen.

Feministe Betty Friedan: 'Mijn hele lijf zit vol kunstmatige elementen. Mijn hartklep, mijn lenzen, mijn gehoor, niks is natuurlijk meer. Maar voor seks ben ik nog altijd te porren.' Econoom John Kenneth Galbraith: 'Als je oud bent, krijg je last van het nog-steeds-syndroom. Dan krijg je keer op keer te horen: sport je nog steeds? Houd je nog steeds van mooie vrouwen? Elke dag word je eraan herinnerd dat je op het punt staat ineen te storten.'

Eind mei maakt de ouderdom plaats voor 'A T-Rex named Sue', een evenement rond dinosaurussen. Met als hoogtepunt de tentoonstelling van Sue, het skelet van een echte tyrannosaurus rex die door Sue Hendrickson in augustus 1990 in de heuvels van South Daktoa is ontdekt.

Nemo heeft ook een tijdelijke expositie, of iets dat daarvoor door moet gaan. Onder het bordje 'Tijdelijke Tentoonstelling' ligt een berg houten blokken. Niemand speelt er mee. Aan het eind van een middagje Nemo op een willekeurige zondag in april, maken twee twaalfjarigen de balans op. Leon: 'Er waren te weinig leuke dingen en voor wat leuk was, moest je lang in de rij staan.' Nick: 'Zelf olietankers de haven in sturen is leuk. Maar toen we eindelijk aan de beurt waren, was van de ene boot de accu leeg en de andere was traag.' Beiden: 'Bij de computers werd je er steeds uitgegooid.' Enthousiast waren ze niet. 'Wel aardig' was het trommelen voor een elektronische jury, de emotiemeter (die meet bij welke foto's van geweld of erotiek die je bekijkt de meter uitslaat) en de kettingreactie, een voorstelling die laat zien hoe de ene reactie de andere uitlokt. Op korte termijn terug naar het Nemo hoeft voor hen niet.

Nog pakkender leuzen verzinnen zal het Nemo niet baten. Terug naar de basics lijkt niet het juiste concept. Daarmee wordt de geest van de Nederlander wetenschappelijk nauwelijks geprikkeld. Wellicht is een oriëntatiereis naar Columbus een idee.