Controle Elpa moest per se op volle zee gebeuren

Het vrachtschip Elpa is afgelopen weekeinde op volle zee doorzocht om te voorkomen dat eventuele asielzoekers ongehinderd de zogeheten twaalfmijlszone bereikten. In dat geval zouden ze automatisch meer rechten krijgen dan bijvoorbeeld asielzoekers op Schiphol. Dat verklaart waarom twee marinehelikopters, een kustwachtschip en een half dozijn politie- en reddingsvaartuigen zijn ingezet.

Het was de eerste keer dat het ministerie van Justitie een verdacht schip voor de kust zag opdoemen. Dit werd, met toestemming van de kapitein, voor of op de twaalfmijlsgrens doorzocht. Die locatie is van belang, omdat in territoriale wateren een relatief snelle en strenge asielprocedure niet meer is toegestaan. Dat mag bijvoorbeeld wel op Schiphol, waar gelande asielzoekers zich formeel nog niet op Nederlandse bodem bevinden.

Minister Korthals van Justitie probeerde met zijn actie eenzelfde soort situatie op zee te creëren. Volgens de Vreemdelingenwet mogen asielzoekers op Schiphol hun verhaal doen in een zogeheten aanmeldcentrum, waarna de aanvraag verder wordt behandeld of meteen ongegrond wordt verklaard.

In dat laatste geval moet de asielzoeker op een terugvlucht wachten in het zogeheten grenshospitium. Daar kunnen bewoners niet in en uit lopen, zoals bij gewone asielzoekerscentra.

Dat regime is niet langer mogelijk zodra een schip met asielzoekers de twaalfmijlszone binnenloopt. Die krijgen dan dezelfde rechten als bijvoorbeeld verstekelingen. Als deze door de marechaussee worden aangetroffen, en zij vragen asiel aan, worden ze overgebracht naar een van de aanmeldcentra in het land. Daar wacht een langdurige beoordelingsprocedure, waarin asielzoekers makkelijker de benen kunnen nemen.

De aanpak van Korthals lijkt geen algemene oplossing tegen boten met asielzoekers. Mochten deze in de toekomst Italië en Zuid-Frankrijk voorbijvaren en in Het Kanaal arriveren, dan kan justitie ze alleen onderscheppen na een betrouwbare tip. Bovendien is toestemming van de kapitein nodig.

Aan de rand van de twaalfmijlszone wordt niet iedere boot doorzocht. Daar hebben marine en kustwacht ook niet genoeg middelen voor.

Dat geldt ook voor een land als de Verenigde Staten. Die schaften vijf jaar geleden de twaalfmijlszone af om de stroom Cubaanse vluchtelingen enigszins in te dammen. Zij kunnen sinds de maatregel alleen asiel aanvragen als zij minstens één voet op het droge weten te krijgen; dit zogeheten wet foot/dry foot-beleid leidt tot taferelen waarbij asielzoekers in de branding nog worden teruggeduwd door nozems in wetsuits.

Voorlopig krijgen in Nederland schepen van buiten het Schengen-gebied bezoek van de marechaussee als zij aan de kade liggen. Daarbij kan het ruim pas worden onderzocht als sprake is van een 'redelijk vermoeden' dat er meer mensen aan boord zijn dan de bemanning alleen.

Voor een kijkje in de hutten heeft de marechaussee toestemming nodig van de kapitein van het schip of van een officier van justitie.