Conny Janssen denkt dans, droomt dans. 'Tot in het onderste van mijn tenen'

Een trefzekere naam voor een toonaangevend moderne-dansgezelschap: Conny Janssen Danst. Het duidt aan wat de naamgever doet. Maar meer nog geeft die naam aan wat zij is. Conny Janssen denkt dans, droomt dans. 'Tot in het onderste van mijn tenen ben ik dans', heeft ze er zelf over gezegd.

Ze is Rotterdamse in hart en nieren. Ze is al twintig jaar de geliefde van decorontwerper Thomas Rupert. Bovenal is zij dans. 'Ik wil er steeds dieper in kruipen', zei ze voor radio Rijnmond. 'Ik voel daardoor vrijheid. Alles wat ik zoek zit in de dans: het muzikale, het poëtische, het fysieke, de verbeelding, de samenwerking met mensen.' Conny Janssen en dans vallen samen, als een tautologie. Het is een en hetzelfde.

Ze waren deze zomer met z'n tweeën in Zuid-Frankrijk, Thomas Rupert en zij. Ze belandden, zoals dat hoort, op een terras in een klein dorp. Ze zagen hoe aan de overkant van de straat een stokoude man een trapje beklom. Tergend langzaam ging het; van elke trede maakte hij een monument. Het tafereel duurde twaalf minuten. Thomas Rupert: 'Dan weten we van elkaar: daar is het begin van de nieuwe voorstelling. Die is er pas over anderhalf jaar. Maar daar ligt het zaadje.'

Supporters

Een grote schare supporters kent het dansgezelschap. Het zijn mensen die na afloop van een voorstelling nog maar één verlangen hebben: de volgende voorstelling. Ze heeft het in 25 jaar opgebouwd. Ongeveer zestig producties maakte ze in die periode. Conny Janssen werkt bij voorkeur met live muziek, bij voorkeur op locaties als de Onderzeebootloods op Heijplaat in de Rotterdamse haven of de voormalige gashouder Ferro in de voormalige hoerenbuurt de Keileweg. Het moet rauw zijn, industrieel. Plekken die niet bedoeld zijn voor dans. 'Use the problem' noemt ze dat. Plekken die rücksichtslos anders zijn.

Uit dagblad BN/De Stem, 2012: 'Wat ik spannend vind is dat er zo'n andere atmosfeer heerst dan in een theater waar je in pluchen stoelen zit en in een zwart gat kijkt.'

Haar gezelschap danst overal, op de Parade, vorige maand nog op Lowlands. Uit Trouw, 2011: 'Ik moet zorgen dat het gezelschap zichtbaar blijft, dat we publiek aan ons binden. Toen ik net begon, zagen ze mij bij de toen bestaande gezelschappen al aankomen, een Nederlandse vrouw in een door mannen gedomineerde danswereld. Ik ben repertoire gaan maken alsof mijn leven ervan afhing.'

Vorig jaar ontving Conny Janssen (1958) uit handen van burgemeester Aboutaleb de Rotterdam Promotieprijs. Vrijdag, bij gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het gezelschap, opent een tentoonstelling over haar werk in de Kunsthal.

Paradox van het leven

Ze is een stadsmeisje. In de stad tref je de paradox van het leven: er is toenadering en verwijdering, in een eindeloze stroom. Uit het Rotterdams Dagblad, 2011: 'De stad is een miniwereld. Zoveel verschillende mensen dicht op elkaar. Hoe gaan ze met elkaar om? Hoe veroveren ze hun plek? Hoe overwinnen zij de angst voor de ander? Hoe versieren ze elkaar? Daar gaan bijna al mijn voorstellingen over.'

'We weten vaak niet meer wat ons nog ankert', zei Janssen tegen De Telegraaf. Judith Wendel is dramaturg, werkt sinds acht jaar met Conny Janssen. Ze zegt: 'Conny's voorstellingen zijn absoluut niet hermetisch. Ze communiceren volop met het publiek. Ik denk dat het voor een groot deel haar succes verklaart.'

De laatste dansproductie waaraan dramaturg en choreograaf samen werkten draagt de titel Home. Het gaat, om het goede Nederlands voort te zetten, over een sense of belonging. Om daar vormtaal aan te geven, grasduinen Wendel en Janssen door allerhande ruw materiaal. Ze praten en discussiëren, over de vraag hoe de wereld ervoor staat, over de vraag hoe hun particuliere wereld ervoor staat. Het gaat over vluchtelingen, maar ook over de dansers van de groep die afkomstig zijn uit alle windstreken van de aardbol; nomaden zijn het, de wereld is hun werkterrein. Het gaat over de eigen privé ervaringen: 'Ik ben mijn nest als het ware aan het verliezen', zei Conny Janssen. Vier jaar geleden overleed haar vader. Haar moeder lijdt aan dementie.

Uit zo'n amalgaam bouwt Janssen een voorstelling op, waarin het lichaam het verhaal vertelt. 'Toegankelijk' vindt ze een rotwoord; liever spreekt ze van 'communicatief'. Indrukken, emoties die ze in het dagelijks leven opdoet, wil ze delen met anderen.

'In mijn werk', zei ze begin dit jaar in het AD, 'ben ik altijd op zoek naar de mens in relatie tot zijn omgeving. Je bent wie je bent, met en door de ander.'

Uit een interview in de Volkskrant: 'De mens is een sociaal dier, binding is de essentie van het leven. Daarom telkens weer dit thema.'

Denk niet dat het vanzelf gaat. Het gaat worstelend en ook wel met precisie en met eindeloos veel geduld. Thomas Rupert komt uit op de term 'gepassioneerde druk'. Hij zegt: 'Het pad uitzetten en het dan vervolgens voor elkaar krijgen, dat zit er diep in bij Conny. Het is een bijna dierlijk instinct: het moet. Het moet! En dan gaat het gebeuren ook.'

Totaaltheater

Conny Janssen Danst is geen Nederlands Dans Theater. Het is een kleine club die zich waagt aan enorme producties; het lijkt wel op totaaltheater. Thomas Rupert: 'Je denkt: dat krijgt ze nooit voor elkaar. Maar het moet.'

Ze heeft het van haar ouders.

Die hebben de oorlog meegemaakt, het bombardement dat de binnenstad verwoestte en de zware last van helemaal opnieuw te moeten beginnen. Het gezin - vader, moeder, oudere zus, Conny - woonde drie hoog in het centrum van Rotterdam. In de zomer vloog men uit naar de overkant van de Maas, naar een volkstuin op Zuid.

Van alles wat haar vader koesterde was zijn onafhankelijkheid misschien wel het dierbaarst. Hij wilde niet in loondienst; hij begon een eigen machinefabriek in Vlaardingen. Soms kon aan het eind van de week het personeel nog net betaald worden en bleef er voor het gezin eigenlijk niks over. 'Er moest gebuffeld worden', constateerde Conny Janssen.

Carel van Hees, filmer en fotograaf en nauw bevriend met Conny, vertelt hoe haar voorstellingen tot stand komen: 'Ze begint elke keer met niks. Ze heeft iets in haar kop. Altijd gaat het over mensen en over samenleven: wie zijn we, waar gaan we naar toe en wat maken we ervan. Instinctmatig vertaalt ze dat in dans, in beweging. Maar ze moet het op zichzelf veroveren. Dat is wat ik Rotterdamse gedrevenheid noem: het moet bevochten worden, er moet heel hard voor gewerkt worden. Anders geldt het niet.'

Ze heeft het meegekregen van vroeger, van thuis. 'Als ik haar vader tegenkwam', zegt Van Hees, 'zag ik altijd een man in een blauwe overall. Hij was een exponent van het doordouwen. Het is een werkethos dat Conny als kind heeft meegekregen. Dat gaat er nooit meer uit. Het is de overtuiging dat als je écht iets wilt, ja, dan moet je werken. Als je wilt dat het resultaat vervolgens glimt, dan moet je nóg iets harder werken. Dat is Conny.'

Hij wijst op een foto van haar, gemaakt door Leo van Velzen. Conny Janssen staat op een betonnen vloer in een grote hal; roestkleurige muren in de achtergrond. Ze draagt een rok van spijkerstof; daaronder hoge werklaarzen. Het haar draagt ze in een knotje. Ze is diep geconcentreerd. Van Hees: 'Als ik die foto zie, zie ik haar vader. Je kunt er zo een foto naast leggen van die man, veertig jaar geleden. Je ziet hetzelfde, twee druppels van hetzelfde water.'

Jan van Mechelen

Jan van Mechelen is ontwerper met een eigen ontwerpstudio. Hij maakt al meer dan vijftien jaar de affiches van de voorstellingen, de flyers, de programmaboekjes. Conny en hij kennen elkaar als de eigen broekzak.

Hij zegt: 'Ze luistert scherp, vol concentratie, op het puntje van haar stoel, de schouders naar voren, een en al aandacht. Ze wil alles eruit halen wat erin zit. Daarin gaat ze heel erg ver.

'We kunnen 's ochtends vroeg afspreken en dan gaat ze zonder mankeren tot tien, elf uur 's avonds door. Dan gebeurt het dat ze zegt: zullen we nu nog even voor dit of dat langs de studio gaan? Dan moet ik zeggen: nee, Conny, het is mooi geweest.

'Ze tast alles af. Dus niet alleen haar eigen choreografie, maar ook mijn werk en het werk van de fotograaf en het werk van de cateraar, ieders werk. Dan zegt ze tegen mij: en als we de kop boven het verhaal nu eens links plaatsen en niet rechts? En als we nog een spread zouden toevoegen? En als we deze foto er nog bij plaatsen? Ze gaat altijd door. Ze houdt alles in de gaten, op hoofdzaken en in details. Dan moet ik zeggen: nee, Conny zo is het goed, we tikken het af.'

Thomas Rupert: 'Met elkaar, als gezelschap hebben we een gedetailleerd beeld van een voorstelling. Zij wil voor zichzelf zeker weten dat dit er ook uitkomt. Het kan betekenen dat ze om half twee 's nachts nog gebogen zit over de keuze van persfoto's. En dat vindt ze dan niet erg. Ze ziet het als haar verantwoordelijkheid.'

Jan van Mechelen: 'Ze doet me vaak denken aan die Chinese jongleurs die met stokjes wel vier borden in de lucht houden. Zij vindt vier te weinig; zij houdt tien borden in de lucht. En dat dan elke dag.'

Conny Janssen heeft geen kinderen. Ooit liet ze zich ontvallen dat ze er 'nota bene vijf had gewild'. Ze heeft een conclusie getrokken: 'Het dansgezelschap is mijn kind. Dit is wat ik moet doen.'

CV

1958
Geboren in Rotterdam

1982
Eindexamen Rotterdamse Dansacademie

1982-1989
Danser en choreograaf Djazzex, Den Haag

1992
Oprichting Conny Janssen Danst

1998
Philip Morris Kunstprijs Dans

2002
Vuil&Glass in huisvuilcentrale, Alkmaar

2013
Beste Choreografieprijs voor How Long is Now

2016
Courage in gashouder De Ferro

2016
Rotterdamse Promotieprijs

2017
Mirror, mirror in RDM onderzeebootloods

Zie ook: connyjanssendanst.nl