Chinese ‘spionageballon’ boven Amerika: heeft Beijing een steek laten vallen?

Het Pentagon zag hem begin vorige week in Alaska aankomen, de Chinese ballon die het bezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken aan Beijing heeft gesaboteerd. Het luchtschip zweefde over gevoelige militaire locaties, zoals de nucleaire silo’s in de staat Montana. Zaterdag heeft de Amerikaanse luchtmacht het gevaarte uit de lucht geschoten. Een tweede Chinese ballon is eind vorige week gesignaleerd boven Zuid-Amerika, volgens het Pentagon.

Wat hing er in de lucht boven de VS?

Een bubbel ter grootte van drie stadsbussen, met een ruim 450 kilo wegende sensor eraan: volgens het Pentagon is het een Chinese spionageballon. Die bevond zich op een afstand van 18.600 meter hoogte toen Joe Biden dinsdag F22-jachtvliegtuigen wilde inzetten om hem neer halen. Om de bevolking niet in gevaar te brengen, werd daarmee gewacht tot het gevaarte boven de Atlantische Oceaan was.

Wat defensiespecialisten uit de brokstukken kunnen opmaken is onduidelijk, maar het Pentagon noemde de opbrengst ‘aanzienlijk’. De bergingsoperatie is nog aan de gang.

Waar is China mee bezig?

Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het neerhalen van de ballon afgekeurd als een ‘ernstige schending van de internationale conventies’. Beijing vindt het ‘een duidelijke overreactie’ dat de VS op de ballon hebben geschoten, zonder China daarover te informeren.

Het een ‘betreurenswaardig’ geval van ‘overmacht’, volgens het ministerie: een ‘luchtschip voor civiele doeleinden’ is ‘per ongeluk’ in het Amerikaanse luchtruim terechtgekomen. Het gevaarte doet onschuldige weermetingen waar de wereld niet te opgewonden over moet doen, aldus Beijing.

Dat is een bekend smoesje – weermetingen zijn ook de verklaring voor militaire infrastructuur op eilandjes die China in betwiste gebieden in de Zuid-Chinese Zee heeft opgespoten. Dat de ballon uit koers is geraakt, is volgens ballon-experts niet ongeloofwaardig, gezien de westenwind op het noordelijk halfrond. Maar waarom heeft China niet op eigen initiatief gewaarschuwd dat een op drift geraakte weerballon in aantocht was?

Heeft Xi een steek laten vallen?

Een sinistere verklaring gaat uit van psychologische oorlogsvoering. Opzettelijk laat China aan de vooravond van belangrijk diplomatiek overleg met de VS een voor iedereen met het blote oog zichtbare ballon over het Amerikaanse luchtruim zweven. In vergelijking met die Chinese brutaliteit maakt Washington een wat machteloze indruk door de ballon enkele dagen ongemoeid te laten.

De ballon-affaire geeft een goed en relatief goedkoop inkijkje in de Amerikaanse omgang met inbreuken op hun luchtruim. Naast een militaire reactie is er de politieke weerslag: zou Washington zwijgen over deze ballon, net zoals eerder over enkele Chinese ballonnen die in Donald Trumps regeerperiode kortstondig bij Amerikaanse militaire doelen zweefden? En hoe schadelijk wordt het politieke krachtenveld voor Biden door het incident? Dat zijn interessante weetjes voor China, maar of die inzichten belangrijk genoeg zijn om Blinkens bezoek op losse schroeven te zetten is twijfelachtig.

De meest voor de hand liggende verklaring is dat het rommelt tussen verschillende Chinese overheidsdiensten. Chinese diplomaten zouden niet hebben geweten dat er een ballon-operatie gaande was aan de vooravond van Blinkens bezoek, of hun bezwaren werden niet gehoord door de machtigere Chinese spionagediensten en het leger, de mogelijke uitvoerders van Operatie Ballon.

De ongelukkige timing van de ballonvaart duidt op gebrekkige coördinatie in de hoogste regionen, hetgeen al langer bestaande speculaties voedt dat de Chinese president Xi Jinping de regie niet volledig in handen heeft. De afgelopen maanden heeft Xi persoonlijk immers energie gestoken in een diplomatiek charme-offensief, waarvan Blinkens bezoek onderdeel was.

Wat zijn de gevolgen van Blinkens afzegging?

Beijing doet net of het bezoek van Blinken nog niet helemaal rond was, om het gezichtsverlies rond Blinkens abrupte afzegging te verminderen. Toch kan de top met Blinken beter niet te lang worden uitgesteld.

De afgelopen weken hebben de VS weer stappen tegen China gezet, zoals het verkrijgen van Nederlandse en Japanse medewerking om te voorkomen dat China geavanceerde machines voor het produceren van chips kan kopen. Ook zijn extra maatregelen genomen tegen het Chinese techbedrijf Huawei en wordt het aantal Amerikaanse militaire bases op de Filipijnen uitgebreid.

In Washington komt nog veel meer zwaar weer aan. De recente oprichting van een commissie binnen het door Republikeinen gedomineerde Huis van Afgevaardigden, die zich met maatregelen tegen de internationale invloed van China bezighoudt, zal de Democraten tot het uiterste drijven om niet zacht over te komen.

Juist daarom was Blinkens bezoek zo belangrijk: het is hoog tijd dat de VS en China tot beter crisismanagement komen. Sinds het laatste, stekelig verlopen bezoek van een Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken aan Xi vier jaar geleden zijn de betrekkingen op een historisch dieptepunt beland. Het gevaar bestaat dat alle opgehoopte spanning uitmondt in een onbeheersbaar conflict. Vorig jaar spraken de VS en China af dat er ‘vangrails’ moeten komen om zo’n conflict te voorkomen – dat zou het doel zijn geweest van Blinkens bezoek.

De volgende crisis dient zich echter al aan: de Republikeinse voorzitter van het Huis, Kevin McCarthy, is van plan naar Taiwan te gaan. Een soortgelijke reis van zijn Democratische voorganger Nancy Pelosi leidde tot grootschalige Chinese militaire oefeningen rondom Taiwan, waar de regio nog niet van is bekomen. Nu houden Chinese ballonnen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken voor onbepaalde tijd thuis. In het ergste geval komt McCarthy eerder aan in Taipei, dan Blinken in Beijing. In dat geval is de kans klein dat de neerwaartse spiraal een halt kan worden toegeroepen.