China lijkt bezorgder om zijn imago dan om juiste informatie over corona

Australië heeft een onafhankelijk onderzoek gevraagd naar het handelen van China in de coronacrisis. Maandag en dinsdag staat deze kwestie op de agenda van een WHO-top waaraan 194 lidstaten deelnemen.

Het was kerstavond 2019 toen dokter Lü Xiaohong, maagspecialist in het Vijfde Ziekenhuis van Wuhan, hoorde dat enkele vakgenoten door een onverklaarbare longontsteking waren getroffen, en in quarantaine waren geplaatst. Lü vertrouwde het zaakje niet en lichtte haar directie in. Die richtte een aparte koortskliniek op, en bouwde een hele etage om tot quarantaineruimte. Het was 26 dagen voordat in Wuhan alarm werd geslagen, maar in de ziekenhuizen heerste al grote onrust.

Wat gebeurde er in die 26 dagen? Waarom duurde het zo lang voor de alarmsignalen van dokters door de Chinese politiek werden opgepikt? Het zijn vragen die maandag en dinsdag ongetwijfeld zullen worden gesteld als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) haar Algemene Vergadering houdt en de vertegenwoordigers van 194 lidstaten samenkomen – virtueel dit keer. Een aantal landen heeft al aangekondigd de Chinese vertegenwoordiging scherp aan de tand te willen voelen.

Verzuurde relaties

De internationale relaties zijn flink verzuurd, nu het coronavirus zich vanuit China over de hele wereld heeft verspreid en het herkomstland meer bekommerd lijkt om zijn imago dan om correcte informatie. Australië is van plan om op de WHO-top een onafhankelijk onderzoek te eisen naar de oorsprong en de Chinese aanpak van het virus. Ook de Europese Unie wil meer openheid. De Verenigde Staten hebben hun bijdrage aan de WHO vorige maand voorlopig stopgezet, onder meer omdat de organisatie te veel op de hand van China zou zijn.

Wie alle puzzelstukjes van de afgelopen maanden bijeenlegt, ziet dat in China inderdaad fouten zijn gemaakt en dat er nog veel onbeantwoorde vragen zijn.Maar ook dat China in vergelijking met sommige westerse landen niet eens zo traag reageerde, en dat sommige vragen, zoals over lekkende laboratoria, wat vergezocht zijn. De hamvraag: waarom werd in Wuhan pas op 20 januari alarm geslagen, terwijl het in medische kringen rond kerst al gonsde van de geruchten over een nieuw virus?

Veel puzzelstukjes ontbreken nog, want de Chinese overheid controleert de berichtgeving over dit onderwerp. Maar de afgelopen maanden lekte hier en daar wat informatie, in media als China News Weekly, China Youth Daily, Yixuejie (‘De Wereld van de Geneeskunde’), Caixin en Southern China Morning Post. Veel van die artikelen zijn ondertussen gecensureerd, maar wie ze bijhield, ziet een patroon: namelijk dat de medische sector in Wuhan zich rond kerst al hevig zorgen maakte.

Verdachte patiënten

Zo rapporteert dokter Zhang Jixian, afdelingshoofd van een provinciaal ziekenhuis in Wuhan, op 26 december vier ‘abnormale’ longontstekingen bij de lokale afdeling van het Center for Disease Control and Prevention (CDC), het Chinese RIVM. Het CDC begint een onderzoek en telt 25 verdachte patiënten, maar besluit die informatie geheim te houden. Zhang koopt ondertussen zelf beschermende kleding voor haar personeel.

Na de sarsepidemie in 2003 is in China een geavanceerd waarschuwingssysteem opgezet, dat herhaling van een doofpotoperatie moet voorkomen. Artsen worden geacht elke onrustwekkende infectie in een computersysteem in te voeren, dat automatisch melding doet bij de nationale afdeling van het CDC. Zodra er vijf verdachte meldingen zijn, stuurt het CDC een inspectie. Maar de dokters in Wuhan melden helemaal niets in het systeem, onder druk van de lokale autoriteiten.

Het is pas als dokter Li Wenliang, de oogarts die later aan covid zal sterven, op 30 december via sociale media een waarschuwing verspreidt, dat er bij het nationale CDC alarmbellen afgaan. Li wordt ondervraagd en berispt, maar tegelijk stuurt het CDC een team van experts naar Wuhan. Die nemen 550 stalen af op de markt waar de infecties vandaan lijken te komen. Op 2 januari al meldt een lab officieus dat het om een nieuw coronavirus gaat. Na de officiële bevestiging wordt de WHO ingelicht.

‘Controleerbaar’

Iedereen is nu op de hoogte. Maar wat niet duidelijk wordt, is hoe ernstig het virus is. Tot 20 januari houden de Chinese autoriteiten vol dat de epidemie ‘controleerbaar’ is, omdat er geen bewijzen zijn van overdracht tussen mensen. Maar in de ziekenhuizen melden zich steeds meer patiënten die door familieleden besmet zijn, en tussen 1 en 11 januari worden volgens officiële getallen zeven medici ziek. Volgens interne documenten zouden er op 20 januari al 501 besmette artsen en verplegers zijn.

Het virus is nieuw en onbekend, en wetenschappers willen geen overhaaste conclusies trekken. Maar er is meer aan de hand. Van 6 tot 17 januari vinden in Wuhan belangrijke politieke bijeenkomsten plaats, en dan dulden de autoriteiten geen enkele onregelmatigheid. Dus krijgen de ziekenhuizen orders om alles binnenskamers op te lossen, en niets te melden aan de buitenwereld. De rapportage van nieuwe gevallen wordt uitgesteld, waardoor de volle omvang van de ramp langzamer doordringt.

Als de overdracht tussen mensen half januari niet meer te ontkennen valt, volgt nog een probleem waar ook westerse democratieën tegenaan lopen: dat politici aarzelen om in te grijpen. ‘Ze moeten rekening houden met het behoud van de stabiliteit, de economie en het verlangen van de bevolking om Chinees Nieuwjaar te vieren’, zegt Zeng Guang, hoofdepidemioloog van het CDC, in de staatskrant Global Times. ‘Wat wij zeggen, wordt maar deels overgenomen.’

Heroveren controle

Op 20 januari erkent president Xi Jinping de ernst van de epidemie. Drie dagen later gaat Wuhan in lockdown, en begint het gevecht om het heroveren van de controle, eerst over het virus, daarna over de perceptie. De Communistische Partij geeft fouten toe op lokaal niveau, maar verder moet het beeld van een onfeilbare partij in stand worden gehouden. Het onderzoek naar de oorsprong van het virus wordt aan banden gelegd, want dat zou weleens onwelkome informatie kunnen blootleggen.

Daarmee ontzegt China de rest van de wereld mogelijk cruciale informatie: welk dier het virus van vleermuis naar mens bracht bijvoorbeeld, en wanneer dat gebeurde. Australië wil daarom een onafhankelijk onderzoek. Of China daar oren naar heeft, valt te betwijfelen: Beijing heeft net een boycot ingevoerd op Australisch vlees en dreigt met importtarieven op gerst. Australië heeft al laten weten zich niet te laten chanteren. Minister-president Scott Morrison: ‘We willen weten wat er is gebeurd, zodat het niet opnieuw gebeurt.’