Chaotische cirkels met innerlijke logica

Bridget Riley (1931) kijkt zorgelijk. Composition with circles 9, de monumentale wandschildering die ze maakte voor haar solo in het Haags Gemeentemuseum is mooi, heel mooi zelfs, met de bekende complexe, hypnotiserende structuren, en toch is-ie niet helemaal goed. Probleem: het zaallicht. Dat is hard en schel en valt in lelijke plassen op de muur. Gemeentemuseum-conservator Hans Janssen: 'We kunnen de zon natuurlijk niet laten verdwijnen.' Bridget Riley: 'Laten we dan bidden voor een gloomy sunday.'

Terwijl Janssen op zoek gaat naar een oplossing, kijkt Riley, een kleine, frêle vrouw in groen fluwelen jasje, nog eens naar schildering. Het werk, zegt ze, is tot stand gekomen volgens hetzelfde procédé waaraan ze al veertig jaar vasthoudt: Eén: ze neemt een stuk papier (met dezelfde verhoudingen als de muur). Twee: ze begint met schetsen. Drie: ze stopt met schetsen. Hoe weet ze wanneer ze moet stoppen? 'Dat voel ik.' Doet ze er lang over? 'Soms lang, soms kort.' Wat is hier kort? 'Och, een week of drie.' Ze grijnst.

Vervolgens doet Riley wat kunstenaars tegenwoordig vaak doen: ze geeft het ontwerp aan assistenten. Zij reizen voor haar af naar het buitenland; zij brengen de ontwerpen aan op de wanden van musea; zij, ook, zetten zich aan het monnikenwerk van het invullen en bijkleuren van de schetslijnen - een geestdodend en nauwgezet karwei waar je toch voortdurend je hoofd bij moet houden - de ene lijn is bij Riley nu eenmaal de andere niet, en de meesteres is berucht om haar perfectionisme. Zelf mist Riley het daadwerkelijke schilderen niet. 'Het plezier', zegt ze, 'zit in het plannen en puzzelen.'

Het resultaat van die inspanningen lijkt een beetje op die tekeningen die kinderen vroeger maakten met zo'n ouderwetse spirograaf: cirkels, patronen, ruimten en restruimten, ogenschijnlijk willekeurig over elkaar geplaatst. Het loont om er een tijdje naar te staren. Eerst is er chaos, maar al gauw openbaart zich een logica, een systeem, een patroon - vier cirkels op een rij, drie cirkels diagonaal, twee verticaal - en net als je denkt dat je het helemaal begrijpt, is er dat typische Bridget Riley-effect: verwarring, prikkende ogen, de illusie van beweging. Riley glimlacht mysterieus wanneer ik vertel over mijn kijkervaring: 'Mijn schilderijen hebben iets plagerigs. Ze kietelen je oogbollen.'

Met dat effect heeft ze schoolgemaakt. Van de jurken met psychedelisch motief tot de achtergrond van het dvd-hoesje van Mad Men (seizoen 4) - allemaal zijn ze bewust of onbewust geïnspireerd op Rileys kunst. Een gedeeld genoegen, zegt ze. Aan de ene kant is ze teleurgesteld dat er zoveel 'lazy painters' rondlopen die haar werk schaamteloos jatten; aan de andere kant ziet ze er een handreiking in naar potentieel publiek: 'Voor hen is het een kennismaking met m'n werk. Misschien kijken ze er daarna alsnog serieus naar.'

Ondertussen is in de projectzaal een oplossing bedacht. Een schaar komt tevoorschijn, de bandjes boven de ramen worden doorgeknipt, zacht ploffend vallen de rolgordijnen in de vensterbank. De lichtplassen verdwijnen. Riley ontspant. Morgen, na de prijsuitreiking, zal het publiek de wandschildering zien zoals hij is bedoeld: prikkelend, irritant soms, jeukpoeder voor je ogen. In sober zwart en wit. Zonder storende zonnevlekken.

Bridget Riley - Sikkensprijs 2012, Gemeentemuseum Den Haag, tot: 6/1/2013

www.gemeentemuseum.nl

EXTRA

Bridget Riley (1931) behoort tot de beroemdste kunstenaars van haar generatie. Ze werd geboren in Norwood, Londen; ze studeerde aan Goldsmith College en aan het Royal College of Art in Londen. Samen met Peter Sedgley richtte ze Space op, een organisatie die kunstenaars helpt met het vinden van atelierruimte. In de jaren zestig maakte zij het werk waarmee ze beroemd werd: schilderijen in zwart en wit vol geometrische patronen die lijken te bewegen als je er lang naar kijkt. Ze schreef veel over andere kunstenaars, onder wie Mondriaan en Bruce Nauman. Haar werk is vertegenwoordigd in de collecties van het MoMA in New York en het Museum of Fine Arts, Boston. Ze woont en werkt in Londen.

Zondagmiddag werd Bridget Riley in het Haags Gemeentemuseum de Sikkensprijs 2012 toegekend. De prijs eert 'kunstenaars, architecten en vormgevers' die in hun werk 'een synthese van ruimte en kleur [hebben] verwezenlijkt'. Eerdere winnaars waren filmmaker Ettore Scola, kunstenaars Krijn de Koning en David Bade en winkelketen HEMA.

undefined