'Busjes vol illegalen rijden af en aan richting kassen'

OP een dag kwam de 'Zwarte Tulp' niet meer opdagen. Zo werd de jonge Zaïrees, met een knipoog naar Ruud Gullit, genoemd. Maanden deed hij zwijgend zijn werk in een kas in het Westland. 'Ze hebben hem tijdens een controle opgepakt', weet zijn oud-collega Ivo. 'Daarna hebben we nooit meer wat van hem gehoord.'

Hoe de Zaïrese jongen aan zijn baantje kwam, valt niet te achterhalen. Zijn werkgever wordt onmiddellijk boos als die vraag wordt gesteld en zegt van niets te weten.

De kans is groot dat hij zijn baantje kreeg via een louche uitzendbureautje of een van de vele 'handmatige loonbedrijven' die ongeschoolde arbeiders verhuren. 'Ga maar eens kijken, 's ochtends vroeg bij grote stations of de koffiehuizen. Busjes vol illegalen rijden af en aan richting de kassen', zegt een bondsbestuurder.

Volgens de Wet Arbeid Vreemdelingen is het verboden vreemdelingen zonder tewerkstellingsvergunning in dienst te nemen. Toch gebeurt het veelvuldig. De laatste schatting dateert van 1994, toen het Nederlands Economisch Instituut uitging van dertigduizend arbeidsjaren. Vaak zijn deze zwartwerkers illegaal in Nederland.

Waarschijnlijk is het aantal illegale arbeiders alleen maar toegenomen. Duizenden komen door het wegvallen van grenscontroles ongezien binnen. Duizenden asielzoekers worden na een afwijzing voor een verblijfsvergunning op straat gezet of komen na uitzetting naar België of Duitsland terug om hier ondergronds te leven en te werken.

De vraag naar illegaal werk is door de economische voorspoed en het schijnbare gebrek aan legale werkzoekenden verveelvoudigd. 'Gewone werkzoekenden zijn niet te vinden, illegalen lopen de deur plat', stelde G. Doornbos, de voorman van boeren en tuinders, vorige week met instemming van de vakbeweging.

De bemiddeling tussen vraag en aanbod voor illegaal, zwart werk is ook eenvoudiger geworden. Vorig jaar is de Wet op de arbeidsbemiddeling versoepeld. Daardoor is het gemakkelijker een uitzendbureautje te beginnen. 'Ik heb stellig de indruk dat er steeds meer dubieuze bedrijfjes ontstaan die het met de regelgeving niet zo nauw nemen', zegt de manager van een uitzendfiliaal in Aalsmeer. 'Het is snel geld verdienen en op tijd weer wegwezen. Het doet onze branche geen goed.'

De 'handmatige loonbedrijven' zijn moeilijk te traceren bij de Kamer van Koophandel, en de firma's die de Belastingdienst kent, zijn onbekend bij het GAK en andere uitvoeringsinstellingen. Controles zijn doorgaans kleinschalig en vinden plaats bij restaurants, kassen en confectieateliers.

Moeilijker dan het aanhouden van illegalen, is om ze daadwerkelijk het land uit te zetten. Volgens een steekproef, beschreven in een nog vertrouwelijk concept-rapport van de Rekenkamer, werden slechts vijf van de 42 illegalen die in Chinese restaurants werden opgespoord uitgezet. In shoarmazaken werden zeven aanhoudingen gedaan die tot twee uitzettingen leidden, in de land- en tuinbouw stonden 29 aanhoudingen tegenover 21 uitzettingen.

In convenanten spreekt de vreemdelingenpolitie per regio af hoeveel illegalen moeten worden opgepakt. In ruil daarvoor krijgt de politie extra personeel. Maar op die streefcijfers is veel kritiek. 'Niks is makkelijker dan 's nachts alle shoarmatenten uit te kammen om zo een handvol illegalen op te pakken', zegt de uitbater van een shoarmazaak. In een onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam naar illegaliteit en criminaliteit verklaart een Utrechtse leidinggevende dat het juist niet de criminele illegalen zijn, die 's nachts voor drie gulden bij een Turkse bakker werken. En om die criminelen was het toch te doen.

De afkeer om illegale arbeiders op te sporen is groot. Van het oppakken van illegale prostituees wordt 'een politieke show' gemaakt, vindt een Amsterdamse beslisambtenaar. 'Het komt op televisie, kranten erbij. . . Maar als je gaat kijken naar de cijfers, dan worden er uiteindelijk maar twee illegalen verwijderd.'

Echt succesvol is de aanpak van illegale werknemers niet, concludeert de Rekenkamer in een rapport dat woendag wordt gepubliceerd. Het lukt de Arbeidsinspectie onvoldoende de opsporing van illegale werknemers systematisch aan te pakken. De mogelijkheden om het economisch voordeel van werkgevers te bestrijden, zijn 'verre van optimaal'. Bovendien wordt de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 'niet voorzien van relevante beleidsinformatie', aldus de Rekenkamer.

De kritiek van de Rekenkamer gaat voorbij aan een fundamenteler vraagstuk: waarom zou je illegale werknemers zoals de opgepakte Zaïrees niet gewoon een verblijfs- en werkvergunning geven? Werkgevers staan te trappelen om personeel, maar de overheden hebben geen oog voor dat probleem, betoogt hoogleraar H. Entzinger, die zich bezighoudt met internationale migratie en arbeidsmarkt. Anders dan in Italië en Spanje, waar jaarlijks dertigduizend arbeidsmigranten worden toegelaten, durft Nederland het debat over arbeid en immigratie niet aan.