Burgemeesters in taai gevecht met Remkes

Remkes weigerde de afgelopen weken de burgemeesterskandidaten van Tiel, Roermond, Leiden en Purmerend zijn ministeriële zegen te geven. De betrokken gemeenteraden hadden allevier maar één sollicitant voorgedragen. Terwijl in de gemeentewet staat dat het er twee horen te zijn.

Voor het eerst ging het mis in Leiden. Daar droeg de raad alleen Harry Groen voor, die eerder in opspraak kwam omdat er geruchten gingen over ruimhartig declareergedrag. 'De weeffout zit in Leiden', zegt burgemeester Pop. Hij weet 'bijna zeker' dat de minister 'de nummer 1' niet wilde benoemen. 'Dat had hij moeten zeggen. Maar hij greep naar de procedure.' Afgekeurd, er was geen tweede kandidaat. Toen daarna Tiel, Purmerend en Roermond ook maar met één sollicitant op de proppen kwamen, kon de minister niet meer terug.

De ongelukkige benoemingsprocedure is een typisch compromisproduct, en kwam tot stand bij de formatie van Paars II in 1998. Alledrie de betrokken partijen, D66, VVD en PvdA, kregen wat. D66 hamert al decennia op de gekozen burgemeester, sleepte er de mogelijkheid van een 'adviserend referendum' uit. Daar hoorde bij dat de namen van de twee belangrijkste kandidaten openbaar zouden worden. De PvdA hechtte aan de rol van de gemeenteraad, en kreeg een bijna bindende voordracht voor de raad. De VVD stond op de bevoegdheid van 'de kroon' om uiteindelijk te benoemen, en kreeg als brok dat er twee voordrachten zouden worden gedaan, in plaats van één. Zo bleef er officieel wat te kiezen voor de minister.

'Bij elkaar kwam een gedrocht tot stand', zegt prof. Constantijn Kortmann, hoogleraar staatsrecht in Nijmegen. 'Deze problemen waren te voorzien, dit soort compromissen levert alleen maar pseudo-democratische toestanden op.' Er is geen echt bindend referendum, de nummer 1 die door de raad wordt voorgedragen, blijft de nummer 1. 'Dan trekt de nummer twee zich terug, die heeft er geen enkel belang bij dat zijn naam in de openbaarheid komt. Dat was te voorzien.'

Onder Remkes' voorganger Klaas de Vries (PvdA) werd een oogje dichtgeknepen. De stramme opstelling van zijn opvolger Remkes leidde tot hilarische ideeën. Zo stelde burgemeester IJsselmuiden van Noorder-Koggeland voor de dorpsgek tegen een vergoeding als sollicitatie-figurant te laten optreden. Dat zou de minister tevreden stellen en de gemeente een hoop heisa besparen. Remkes houdt nog steeds voet bij stuk, zegt zijn voorlichter. 'In de gemeentewet staat: de aanbeveling bestaat uit twee kandidaten, en is openbaar. Die vier gemeentes hebben zichzelf in een onmogelijke situatie gemanoeuvreerd, door zélf vroegtijdig kandidaten af te bellen en maar met één voordracht te komen.'

Het meningsverschil spitst zich toe op de gemeentewet waarin staat dat in geval van overmacht één kandidaat wel acceptabel zou zijn. Volgens Remkes' woordvoerder betekent overmacht: ziekte, dood of arrestatie van nummer twee. Volgens burgemeestersvertegenwoordiger Pop valt ook de terugtrekking van nummer twee onder het chapiter overmacht.

Vraag is wat dit bizarre circus te maken heeft met de vooral door D66 zo hartstochtelijk gewenste democratisering van het burgemeestersambt. Kamerlid Thom de Graaf, die bij de formatie van Paars II de onderhandelingen voerde: 'De invoering van een gekozen burgemeester kon niet in één kabinetsperiode, omdat de Grondwet moest worden herzien. Ik wilde toch iets concreets, een begin van invloed voor de burgers, en zo zijn we half op weg gegaan naar een gekozen burgemeester. Maar we zijn wel de Rubicon overgestoken, is mijn gedachte, en sindsdien is inderdaad de roep om democratisering toegenomen.'

Hij wijst erop dat de bezwaren tegen openbaarheid van de kandidaten vooral uit de beroepsgroep komen. 'Bij de voordracht voor nieuwe leden van de Hoge Raad zijn de kandidaten ook bekend. Als je het niet wordt, pech gehad. Die burgemeesters zijn zelf allemaal benoemd, daar is een mentaliteitsverandering nodig.'

Er zal meer nodig zijn dan alleen een mentaliteitsverandering. Professor Kortmann wijst erop dat het rechtstreeks kiezen van een burgemeester enorme gevolgen zou hebben voor het Nederlandse bestuursstelsel. 'Nu beheert de burgemeester de openbare orde. Het is zeer de vraag of Den Haag dat nog zou willen, als je bij wijze van spreken een voetballer als burgemeester zou kunnen kiezen.'

Ook de Haarlemse burgemeester Pop heeft grote twijfels. 'Iedere keer is de benoeming van burgemeester weer een kwestie bij de formatie. Maar nooit wordt doorgedacht dat daar een totale stelselwijziging aan vast zit.'

Heeft de democratisering van het burgemeestersambt het tij mee, zoals Thom de Graaf meent? Het kabinet-Balkenende had al besloten dat zowel het adviserend referendum als de openbare voordracht moeten verdwijnen. Het enthousiasme binnen de VVD voor een direct gekozen burgemeester beperkt zich tot Remkes en de Rotterdamse burgemeester Opstelten. De LPF was weliswaar krachtig voor, maar is gedecimeerd. En bij zowel CDA als PvdA wordt wel veel geluisterd naar de ontevreden burger, maar is de gekozen burgemeester geen topprioriteit tijdens de formatie.