Burgemeester belaagd

De loftuitingen aan Leers’ adres bij zijn gedwongen vertrek lijken de geloofwaardigheid van de politiek geen goed te doen. Of alle getoonde emoties even oprecht waren, doet weinig af aan het feit dat de gemeenteraad Leers heeft beoordeeld aan de hand zijn eigen, hoge maatstaven als het om de integriteit van het bestuur gaat. Leers’ onhandige manoeuvres rond zijn vakantiewoning konden daarom in de ogen van de raad niet simpelweg worden weggestreept tegen zijn verdiensten voor de stad.

Nog niet zo lang geleden verloor burgemeester Ruud Vreeman van Tilburg het vertrouwen van de raad in een affaire waarin de integriteit van het bestuur op een heel andere manier ter discussie stond. Vreeman had de gemeenteraad informatie onthouden, omdat hij een van de leden daarvan niet meer vertrouwde. Het betreffende raadslid zou gevoelig zijn gebleken voor omkoping. Ook al handelde de burgemeester uit oprechte zorg over de integriteit van het bestuur, de raad accepteerde het niet op deze manier te worden beknot in zijn controlerende taak.

Twee ogenschijnlijk duidelijke gevallen van falende bestuurders. Er is echter meer aan de hand. In de eerste tien jaar van deze eeuw hebben al vijftig burgemeesters – op 431 gemeenten – het veld moeten ruimen. Zij liggen niet alleen onder een vergrootglas als het om hun integriteit gaat, maar hun positie als zodanig is kwetsbaar geworden. Ook burgemeester Aboutaleb van Rotterdam heeft dit onlangs ervaren. Formeel wordt de burgemeester nog altijd door de Kroon benoemd en als het aan minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken ligt, blijft dat ook zo. In de praktijk is het ondenkbaar geworden dat iemand burgemeester wordt die niet vooraf de zegen heeft gekregen van de gemeenteraad. De burgemeester die als benoemde gezagsdrager boven de partijen staat, is daardoor steeds meer fictie geworden. In plaats daarvan heeft het ambt een tweeslachtig karakter gekregen.

Sinds de dualisering van het gemeentebestuur is de positie van de raad tegenover het college van burgemeester en wethouders versterkt. Het lokale bestuur is daardoor steeds vaker het toneel van politieke tegenstellingen. Niet alleen wethouders, maar ook burgemeesters zijn daar regelmatig het slachtoffer van. Half benoemd, half gekozen, is het uiteindelijk de gemeenteraad die bepaalt of hij mag blijven zitten. Eén misstap kan fataal zijn.

Naarmate het ambt een steeds politieker karakter krijgt, wreekt zich het ontbreken van een duidelijk mandaat. Een direct gekozen burgemeester kan vooralsnog niet op een meerderheid in de Tweede Kamer rekenen. Het zou echter niet meer dan consequent zijn als de burgemeester voortaan zonder bemoeienis van andere overheden door de gemeenteraad wordt gekozen en ontslagen.

Reageren? volkskrant.nl/commentaar