'Brazilië moet investeren in zijn talrijke armen'

Nu is Furtado bezig aan zijn memoires. De politiek keerde hij jaren geleden de rug toe, omdat Brazilië naar zijn zeggen onafhankelijke intellectuelen hard nodig heeft. President Fernando Henrique Cardoso, een intellectueel die wel in de politiek bleef en komende week Nederland bezoekt, kent hij goed. Brazilië lijdt onder het feit dat zijn politici geen lange-termijnvisie hebben, stelt de econoom vast.

- Wat vindt u van Fernando Henrique Cardoso als president?

'Zijn kiezers vinden dat hij faalt en ze hebben gelijk. Brazilië regeren betekent namelijk banen scheppen, en dat doet hij niet. In Europa hebben werklozen nog steeds te eten. Hier niet. De helft van de Brazilianen heeft geen of te weinig werk, of moet rondkomen van honderd dollar per maand. Fernando Henrique hecht meer belang aan wat het Internationaal Monetair Fonds wil. Hij is een man van theoretische oplossingen.'

- De grote verrassing van het afgelopen jaar was de wonderbaarlijke wederopstanding van de Braziliaanse economie. Men voorspelt 4 à 5 procent economische groei, en dat nog geen twee jaar na de 'sambacrisis'. Is het land uit de gevarenzone?

'Nee. Deze regering heeft het land veel dieper in de schulden gestoken dan de vorige. Dit jaar moet Brazilië vijftig miljard dollar lenen voor de herfinanciering van zijn schuld. Om dat kapitaal te kunnen aantrekken, is de rentevoet de hoogste ter wereld. Investeren wordt daardoor duur, en dus neemt onze exportcapaciteit af. Terwijl de wereldhandel groeit, slinkt het aandeel van Brazilië. Brazilië investeert te weinig in eigen land en is zeer afhankelijk van het vertrouwen van buitenlandse investeerders.'

- Er zijn dringend hervormingen nodig, maar het wil maar niet lukken. Neem de hervorming van het zo oneerlijke belastingsysteem. Belemmert het parlement het functioneren van de overheid?

'Helaas, ambitie is de belangrijkste drijfveer van politici. Fernando Henrique had parlementaire steun nodig voor een wetsontwerp dat zijn herverkiezing mogelijk maakte en zag in ruil daarvoor af van de belastinghervorming .'

- Is de kwaliteit van de politici cruciaal voor de ontwikkeling van een land?

'Ja, kijk maar naar India. De politieke kaste van dat land heeft visie. India heeft geïnvesteerd in technologie, mensen en scholing. De Braziliaanse elite ziet de armen als een probleem en investeert daarom niet in hen. De armen vormen een potentieel en zouden prioriteit moeten genieten. Dat is zo evident, dat zelfs de Wereldbank nu investeert in coöperaties van arme boeren.'

- Hoe komt het dat politici in het ene land visie hebben en in het andere niet?

'In India stond het voortbestaan van de natie op het spel. Het werd permanent bedreigd door zijn buurlanden. In Brazilië berustte alle macht bij een kleine groep, die alles voor zichzelf wilde houden. Dat is de basis van het huidige politieke systeem.'

- De Aziatische tijgers zijn voor veel Latijns-Amerikaanse landen een lichtend voorbeeld. Zijn Braziliës ambities om een Latijnse tijger te worden reëel?

'Het succes van de Aziatische tijgers is voor een belangrijk deel te danken aan Japan. Er heerst een cultuur van sociale discipline. In Brazilië is de mentaliteit getekend door drie eeuwen van slavernij en hebzucht. De drang tot samenwerking is gering. Maar het Braziliaans individualisme is niet, zoals in de Verenigde Staten, gericht op de carrière en geld. Het is bijna anarchisme; men vertrouwt de staat niet. Hier komt de solidariteit alleen via de kerken.'

- In Brazilië is de overheid altijd de motor van verandering geweest. De onafhankelijkheid, de industrialisering en de arbeidswetgeving zijn niet bevochten, maar per decreet ingevoerd. Valt er nog iets te sturen voor de overheid in deze tijd van mondialisering en flitskapitaal?

'De technologische vooruitgang leidt tot een concentratie van macht. Grote bedrijven hebben nu meer macht dan overheden, maar het is de taak van de overheid de privileges die zij genieten in te perken. Verder hebben we de overheid nodig om als natie-staat te kunnen overleven. De overheid is een van de grootste uitvindingen van de moderne samenleving. Het is georganiseerde samenwerking en solidariteit. Maar de komende tien jaar zijn beslissend. Of we zetten een eigen koers uit, of we worden een soort Australië of Canada - een land zonder eigen beleid en ontwikkeling.'

- Welk land kan nog zijn eigen koers uitzetten? Nederland ook niet.

'Maar Nederland zit dankzij de Europese Unie eerste klas. Brazilië daarentegen is een land in opbouw, met grote noden. En het heeft zoveel hulpbronnen, dat het absurd is geen eigen strategie uit te stippelen. Brazilië is een van de weinige landen met veel ongebruikte vruchtbare grond waar de bevolking nog zin heeft in de landbouw. Maar de financiële wereld verwacht van ons extensieve landbouw.'

- Komt het ooit nog goed met Brazilië?

'Een Franse ambassadeur heeft eens gezegd: ''Brazilië is een land zonder volk.'' Hij bedoelde: het volk telt niet mee. Zo is het. De elite heeft altijd Europese waarden en normen gekopieerd, maar intussen heeft het volk Brazilië gemaakt tot wat het is. De muziek, de omgangsvormen, de sport : alles wat een eigen Braziliaanse stijl heeft, komt van onderop. De kracht van dit land is het volk. Het grote probleem is hoe wij elite en volk bijeenbrengen. '