Braaf onderzoek
'GEEN enkele onderzoeker mag zich onttrekken aan de wensen van de samenleving', vindt minister Ritzen van Onderwijs. Voortaan zullen overheid en bedrijfsleven bepalen welke thema's belangrijk zijn....
De minister demonstreert een haast aandoenlijk geloof in de maakbaarheid van het deel van de samenleving waarvoor hij verantwoordelijk is. Toch is juist de afgelopen jaren gebleken hoezeer een centralistisch wetenschapsbeleid op zijn grenzen stuit. Het ministerie van Onderwijs is erin geslaagd de productiviteit van het wetenschappelijk onderzoek aanzienlijk op te voeren. Maar volgens een recent onderzoekje van het Historisch Nieuwsblad is bijna driekwart van de historische publicaties onvindbaar. Ze zijn dan ook niet geschreven omdat er iemand op zat te wachten, maar omdat onderzoekers aan het ministerie moeten laten zien hoe ijverig ze zijn.
De eis van maatschappelijke relevantie garandeert evenmin een gestage stroom van nuttig onderzoek. Na een gedegen studie over de gezondheid van Turken in Amsterdam, wil nog wel eens een even minutieuze studie verschijnen over het welbevinden van Turken in Rotterdam, heeft collegevoorzitter Gevers van de Universiteit van Amsterdam ooit opgemerkt. Vaak betekent 'maatschappelijk relevant' onderzoek: steeds meer van hetzelfde.
In de bèta-wetenschappen is lang niet altijd te voorspellen welke thema's echt de toekomst hebben. Wat vandaag een hobby is, kan morgen een doorbraak betekenen, zoals NWO-voorzitter Van Duinen terecht opmerkte. In de sociale wetenschappen kan politiek relevant onderzoek zelfs het zicht op de werkelijkheid belemmeren. Jarenlang meldden Nederlandse onderzoekers dat de klassegrootte in het basisonderwijs er niet toe deed. Daartoe vergeleken ze klassen van 24 kinderen met klassen van 22 kinderen. Kleinere klassen werden politiek niet haalbaar geacht. Als wetenschappers de 'maatschappelijk relevante' vragen van politici gaan onderzoek, ontstaat al snel een circuit waarin iedereen elkaar napraat.
Het wetenschappelijk onderzoek is reeds stevig dichtgetimmerd met regels en voorschriften. 'Het gevaar bestaat dat een systeem dat te veel nadruk legt op het aantal degelijke publicaties een ontmoediging betekent voor meer speculatief, riskant werk dat wellicht tot grote ontdekkingen kan leiden', schreef een commissie die het biologisch onderzoek beoordeelde. Meer vrijheid voor goede onderzoekers is maatschappelijk heel wat nuttiger dan een systeem dat brave middelmaat oproept.
