'Bosnische soldaten zijn bekwame ruimers'

Maar de Bosnische (ex-)soldaten worden niet gedwongen om explosieven te ruimen. Ze doen het gevaarlijke werk vrijwillig, voor geld. Tegen een maandelijkse vergoeding van ruim 1600 Duitse marken, een veelvoud van de inkomsten van een soldaat, zijn ze bereid om het groen van Bosnië minder explosief te maken. En dat is nodig. In Bosnië liggen nog ongeveer een miljoen mijnen, verspreid over 18 duizend velden des doods.

Het ruimen van mijnen gaat langzaam. Een ervaren kracht kan per dag tussen de 20 en 30 vierkante meter grond vrij maken door de bodem af te zoeken met een metaaldetector, naar mijnen te prikken met een zogeheten voelstok of door gebruik te maken van een hond die springstof kan ruiken. Het is gevaarlijk werk. Wie een fout maakt, verliest ondanks beschermende kleding vaak een of meerdere ledematen: soms zelfs zijn leven.

'De Bosnische militairen zijn bekwame ruimers', zegt de Nederlandse majoor J. Grolleman. Hij houdt met zes andere internationale waarnemers toezicht op het verwijderen van mijnen in Bosnië en komt dagelijks in contact met de Kroatische, Servische en Moslim-soldaten die elkaar tot eind 1995 bevochten.

Van berouw is geen sprake, zegt hij. Voor de multi-etnische staat die de internationale gemeenschap in Bosnië nastreeft, is weinig sympathie. Grolleman: 'Ik bespeur geen spijt bij deze mannen over het leggen van de mijnen. Ze hebben in de oorlog hun werk gedaan, vinden ze.'

De etnische haat speelt bij het ruimen van mijnen een voorname rol. De meeste explosieven liggen in het gebied waar eind 1995 de fel betwiste frontlijn lag. Juist daar willen de meeste Bosniërs niet ruimen, ondanks de riante vergoeding. De Serviërs weigeren naar explosieven te speuren in Bosnische gebieden die ze niet als de hunne beschouwen. De Moslims en Kroaten denken daar hetzelfde over.

De onderlinge haat geeft het mijnenruimen een sinister tintje, net als het gegeven dat soldaten en afgezwaaide militairen profiteren van het leed dat ze zelf veroorzaakt hebben. Terwijl er nog dagelijks onschuldige burgers worden verminkt of gedood door de mijnen (de afgelopen drie jaar ruim twaalfhonderd) strijkt een deel van de verantwoordelijken een riant maandsalaris op. En als ze zelf verwond raken tijdens het ruimen van de mijnen krijgen ze een verzekeringspremie van tienduizenden guldens. Gewonde burgers krijgen geen cent.

Toch is er geen alternatief, meent majoor Grolleman. Wat volgens hem telt is dat de explosieven worden geruimd, niet wie het doet of wie er wellicht ten onrechte beter van wordt. De Bosnische bestuurders mogen bovendien zelf bepalen wie ze inzetten bij het ontmijnen. Voor de commerciële bedrijven die een steeds groter aandeel in de operatie hebben, geldt min of meer hetzelfde.

De commerciële bedrijven komen af op het geld dat internationale donoren ter beschikking stellen voor het verwijderen van landmijnen in Bosnië (vorig jaar zes miljoen). Deze bedrijven mogen, mits ze voldoen aan de veiligheids- en verzekeringsvoorschriften van de toezichthoudende instanties, vrijelijk bepalen wie ze in dienst nemen. Het vinden van personeel voor het riskante werk is niet gemakkelijk en dus werven ze personeel onder de vaak werkloze ex-soldaten. Er zijn enige honderden van deze mannen actief.

Grolleman is niet bang dat de bedrijven met veel lokale mijnenruimers onzorgvuldig werken. Er wordt nauwlettend gekeken of ze zich aan de voorschriften houden: of ze geen vlakken overslaan, of ze gevonden mijnen onschadelijk maken, of ze publiekelijk aankondigen dat er een gebied is geschoond en of de ruimers rusten na een half uur te hebben gewerkt.

De afgelopen drie jaar zijn desondanks 28 mijnenruimers omgekomen, en vijftig zijn er gewond geraakt. Daarbij waren ook soldaten die in de oorlog om Bosnië mijnen hebben gelegd, waarschijnlijk om burgers te verwonden. Gerechtigheid? Of is het altijd spijtig dat een getrainde mijnenruimer het leven laat? Majoor Grolleman blijft diplomatiek. 'Het is het risico van het vak.'