Bomen en planten moeten de stad koel houden

De bonen, de sla, de aardbeien en de frambozen zien er prima uit en staan te wachten om te worden geoogst. Bijen zoemen vredig rond hun kast. Een pastoraal tafereel, ware het niet dat de akker uitzicht biedt op de drukte van Hofplein en Coolsingel. De groenten- en kruidentuin ligt in het hart van Rotterdam, op de zevende verdieping van een kantoorgebouw. Een groen territorium tussen het beton en het glas van de stad. De tuin helpt mee met veraangenamen van het klimaat in de stad en levert producten voor het biologisch restaurant Schieblock Dakcafé dat daar ook is gevestigd. Het aanleggen van daktuinen is een van de manieren waarop Rotterdam probeert de zomerse hitte in het centrum binnen de perken te houden.

Net als in andere grote en dichtbebouwde steden kan het kwik in de thermometer er aanzienlijk hoger stijgen dan in het landelijke gebied buiten de stadsgrenzen. Dit zogenoemde urban heat island-effect maakt de stad tot een hitte-eiland. Uit onderzoek van TNO blijkt dat het verschil in temperatuur tussen stad en omgeving kan oplopen tot 9 graden Celsius.

Gebouwen en bestrating nemen meer zonnewarmte op dan onbebouwde grond, warmte wordt langer vastgehouden in steen en blijft ook 's nachts hangen. Vooral bij windstilte leveren uitlaatgassen van auto's, industriële installaties en airco's een extra bijdrage aan het opwarmen van de stad.

Een toename van 12 procent

De hoge temperaturen kunnen bij bewoners leiden tot ongemak, slaapgebrek en gevaarlijke situaties. Vooral chronisch zieken en ouderen met aandoeningen aan hart en luchtwegen zijn kwetsbaar. Volgens metingen in de jaren tachtig en negentig neemt de sterfte in Nederland tijdens hittegolven met ongeveer 12 procent toe. Het KNMI voorspelt dat tropische dagen de komende decennia steeds vaker zullen voorkomen.

'We moeten volledig inzetten op groen, groen en nog eens groen. Bomen, parken, daktuinen, gevelbegroeiing, heggen. Zolang het maar groen is', zegt deltacommissaris Wim Kuijken. 'Groenvoorzieningen zijn de effectiefste manier om het stadsklimaat te veraangenamen en de stad leefbaar te houden bij een veranderend klimaat', aldus de adviseur van het kabinet. Groen voorkomt hitte en zorgt voor verkoeling. Bomen en planten bieden schaduw en vangen zonnestraling op. Ze verdampen water, een proces waarbij warmte aan de omgeving wordt onttrokken. Bovendien nemen bomen en planten het broeikasgas CO2 op.

Rotterdam doet zijn best zich aan te passen aan de klimaatverandering en groene daken horen daarbij. Die dragen niet alleen bij aan verkoeling, maar vormen ook een waterbuffer bij hevige regenval. De meeste groene daken zijn bedekt met sedum (een vetplant), soms ontstaan er complete tuinen, zoals het landbouwdak van het Schieblock bij Hofplein. De afgelopen jaren heeft de stad 200 duizend vierkante meter (ruim 25 voetbalvelden) aan groene daken gekregen, zegt Eveline Bronsdijk van de gemeente Rotterdam. Dat moet in 2025 het drievoudige zijn.

80 graden Celsius

Het effect van de dakakker voor de directe omgeving is moeilijk te meten. Maar er is wel een indicatie: de temperatuur van een dak met donkere bitumen bedekking kan oplopen tot 80 graden Celsius, terwijl het groene dak nooit warmer wordt dan gemiddeld 35 graden. De ruimte onder het begroeide dak hoeft iets minder gekoeld te worden: daar blijft de thermometer mogelijk 3 tot 4 graden lager.

Naast het laten aanleggen van groenvoorzieningen hebben stedebouwers tal van mogelijkheden om de temperatuur in de stad te beïnvloeden, zegt Marjolein Pijpers-van Esch.

Ze promoveert volgende week op een proefschrift over het stadsklimaat. De keuze van de bouwmaterialen speelt een rol, net als het kleurgebruik. Lichte kleuren reflecteren meer straling. Bebouwing die dicht bij elkaar is geplaatst, warmt langzamer op, maar houdt de warmte langer vast. Straten die van oost naar west lopen, vangen in de zomer minder zon dan straten die van noord naar zuid gaan. Het verkoelende effect van parken neemt af naarmate ze verder uit elkaar liggen. 'Met al dit soort dingen kun je als stedebouwkundige rekening houden', zegt de promovenda.

Niet ver van Hofplein, achter de Witte de Withstraat bevindt zich de grootste groene gevel van Nederland. De parkeergarage van het Thornico-gebouw is grotendeels bedekt met klimop. Meer dan 5.000 vierkante meter, zegt vastgoedeigenaar Ronald Bouwens. Als de gevel helemaal is dichtgegroeid, heeft dat volgens hem een verkoelend effect dat overeenkomt met 250 bomen. Een paar jaar geleden leek het project nog mislukt. In een strenge winter vroor een groot deel van de planten dood. Nu staat de gevel er weer goed bij. Het bijhouden van de planten is een kostbare aangelegenheid en levert geen geld op. Bouwens zegt dat hij het graag doet, voor de stad.