Bloks nieuwe Ruslandstrategie is eigenlijk gewoon de oude

Het bedrijfsleven, topdiplomaten, voorlieden uit de culturele sector: ze hoopten dat de verlamming van de afgelopen jaren in het Nederlandse Ruslandbeleid doorbroken zou worden in de Ruslandstrategie waar de Tweede Kamer om had gevraagd. Maar minister Blok van Buitenlandse Zaken speelt op veilig: met het MH17-proces in aantocht, verandert er niets.

Dat de nieuwe strategie eigenlijk de oude is, wordt niet verbloemd. De aftrap van de strategie is letterlijk dat het kabinet ‘vooralsnog geen aanleiding’ ziet ‘zijn beleid met betrekking tot Rusland te wijzigen’. Voor de dapperen die dan nog verder lezen, volgt een lange opsomming van zorgwekkende maar alom bekende ontwikkelingen in het Russische binnenlandse en buitenlands beleid.

Uitkomst: het ‘tweesporenbeleid’ van het vorige kabinet blijft intact: de bescherming van de nationale veiligheid staat voorop. ‘Tegelijk zal Nederland doorgaan met het zoeken naar mogelijkheden voor dialoog met Rusland en, waar mogelijk en in het belang van ons land, functionele samenwerking.’

Dat spoor wordt echter niet uitgewerkt, wat je wel zou verwachten in een strategische nota. ‘Dit document zal geen enkele deur in Rusland openen’, zegt schrijver en Ruslandkenner Sjeng Scheijen, die in 2013 artistiek leider was van het Nederland-Ruslandjaar. ‘Het stuk is gebrekkig en eenzijdig geïnformeerd en identificeert geen kansen. Nederland komt niet op voor het eigen belang, enkel voor het eigen gelijk.’

Helder

De boodschap is daarentegen helder en zal goed vallen bij een meerderheid in de Tweede Kamer, met uitzondering van Forum voor Democratie en de PVV: geen normalisering van de betrekkingen zolang het Kremlin elke betrokkenheid bij het neerhalen van vlucht MH17 in juli 2014 ontkent en de waarheidsvinding erover tegenwerkt met een desinformatiecampagne die bij nabestaanden zout in de wonde strooit.

De kunst van de diplomatie is echter dat je vaak op hetzelfde schaakbord meer strategieën tegelijk nastreeft. Zeker met een groot land als Rusland, dat een hoogopgeleide, veelal westers gerichte bevolking heeft die – los van de greep van het Kremlin – het land ingrijpend aan het veranderen is. Topdiplomaat Renée Jones-Bos, tot dit jaar ambassadeur in Moskou, riep onlangs dan ook op tot meer dialoog met Rusland, ‘zonder illusies’, en gelijk opgaand aan het MH17-strafproces.

Maar het eigen ‘tweesporenbeleid’ – harde druk en sancties waar nodig, samenwerken waar nuttig en mogelijk is – is voor dit kabinet soms ingewikkeld. Dat bleek eerder toen Blok in 2018 maandenlang zweeg nadat er twee Iraanse diplomaten waren uitgezet wegens Iraanse bemoeienis met twee liquidaties in Nederland. Het nucleaire akkoord met Iran, dat Europa wil redden, mocht niet belast worden, zo leek. Pas nadat de Denen wél fel van leer trokken toen ze een Iraans moordcomplot in hun land ontdekten, sprak Blok er verlaat alsnog schande van.

Ook in deze Rusland-nota worstelt het kabinet met de twee sporen. Er staan in de strategie wel openingen naar ‘functionele samenwerking’ en dialoog, maar ze worden niet of nauwelijks uitgewerkt. Pogingen tot creatief nadenken, die naar voren kwamen in voorbereidende discussiedagen met maatschappelijk betrokken partijen, hebben het rode pennetje van de minister blijkbaar niet overleefd.

Gemiste kans

Er staan een paar zinnen in over investeren in kennis over Rusland, in culturele contacten en in ‘people to people’-contacten, maar ze worden niet uitgewerkt. Zo is bijvoorbeeld de culturele uitwisseling met het land tot bijna nul gereduceerd, ook omdat die sinds een paar jaar gericht moet zijn op ‘maatschappelijke innovatie’ – waardoor zelfs het beperkte beschikbare geld niet uitgegeven wordt.

Ook het Neso-kantoor, de vooruitgeschoven post van het Nederlandse onderwijs in Moskou, staat op de nominatie de komende jaren gesloten te worden. Dan vergaat ook het hele netwerk jonge Russen met belangstelling voor Nederland dat daar in tien jaar is opgebouwd.

‘Een gemiste kans’, zegt ook Ellen Rutten, hoogleraar Russische en Slavische studies aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Het woord kennisplatform valt, maar het blijft volstrekt onduidelijk of er dan ook echt meer geïnvesteerd gaat worden.’ Er zijn nog twee universiteiten in Nederland waar je Russisch kunt studeren, maar ook deze programma’s (in Leiden en Groningen) staan onder voortdurende druk.

Zo blijven van de ‘twee sporen’ eigenlijk alleen het verhaal over van Rusland als veiligheidsdreiging. Sommige diplomaten en experts vragen zich af of dat recht doet aan de complexe realiteit, maar voor een stormachtig onthaal in de Tweede Kamer (zoals eerder bij de China-notitie) hoeft minister Blok ditmaal niet te vrezen.