Blazen, kauwen, spugen: het nieuwe testen komt eraan

Zo’n onplezierig wattenstaafje in de keel en neus, en dan 48 uur wachten: kan dat niet slimmer? In de teststraat van de RAI Amsterdam verkent men diverse nieuwe technieken. Hoe het coronatesten op het punt staat drastisch te veranderen.

Dat u naar zo’n teststraat moest, waar iemand gehuld in een maanpak een stokje diep in uw gezichtsholten duwde: wat ouderwets was dat eigenlijk. Het is de winter van 2020, en aan de manier waarop we ons laten testen op corona is veel veranderd.

O zeker, verdwenen is het wattenstaafje niet. Maar nieuw zijn de blaastests, die ze u bij het stadion, op het vliegveld en bij steeds meer restaurants laten doen. De kauwtests op de peuterspeelzaal en in de kleuterklas, handig voor kleine kinderen. En in de teststraat zelf gaat alles sneller: klaar terwijl u wacht, zodat u meteen weet waar u aan toe bent.

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Ziedaar de nieuwe werkelijkheid die in de hoofden van onderzoekers steeds meer vorm begint te krijgen. Nu het verkoudheidsseizoen nadert en het testsysteem ‘piept en kraakt’, zoals dat is komen te heten, is de behoefte aan vernieuwende tests groter dan ooit. ‘De heilige graal is een covidtest die zo snel, gebruiksvriendelijk en goedkoop mogelijk een zo betrouwbaar mogelijk resultaat levert’, zegt hoogleraar klinische virologie Louis Kroes (LUMC).

Verwacht meer soorten tests: iedere toepassing haar eigen test, zegt viroloog Chantal Reusken van het RIVM, die de technieken tegen het licht houdt. ‘Welke test je gebruikt, hangt altijd af van de situatie en van de vraag die je op dat moment hebt’, zegt ze. ‘Op het vliegveld is het misschien je doel om snel de meest besmettelijke mensen uit een stroom reizigers uit risicogebieden te wieden, de potentiële superverspreiders. Dat stelt andere eisen aan een test dan de patiëntenzorg, waar de nadruk niet zozeer ligt op snelheid, maar meer op zo veel mogelijk zekerheid.’

Legio mogelijkheden en slimme trucs zijn er op komst. We zetten de belangrijkste op een rij.

1. De klaar-terwijl-u-wachttest

Een rondgang van zeker vier tot wel zes uur langs allerlei machines. Zo lang duurt het voordat het wattenstaafje eindelijk prijsgeeft of uw keel- en neusholte restjes erfelijk materiaal van het coronavirus bevat. Kan dat niet sneller?

Zeker, bevestigt medisch moleculair microbioloog Suzan Pas van analyselab Microvida: een ‘PCR-sneltest’ doet het in zo’n drie kwartier, omdat bij dat apparaat alle laboratoriumhandelingen zijn ondergebracht in één apparaat. Nadeel is dat het apparaat vaak maar één monster tegelijk aan kan. Daarom probeert men het te reserveren voor ziekenhuispatiënten.

Maar meer is onderweg. Zeer populair is de zogeheten ‘lamp’-methode – de afkorting staat voor de mondvol ‘loop-mediated isothermal amplification’ – waarbij het erfelijk materiaal van het virus niet meer via allerlei nauw luisterende tussenstappen wordt opgepept, maar bij één constante temperatuur wordt opgeklopt. De techniek gold altijd een beetje als de armeluisversie van de sjiekere ‘PCR’-methode (weer een mondvol: ‘polymerase chain reaction’). Maar de techniek is zo betrouwbaar geworden dat de GGD-laboratoria die op proef laten meedraaien in sommige teststraten.

Een minuut of twintig, duurt zo’n lamp-test: net de tijd waarin u bij de teststraat even een kop koffie drinkt. En, nog een voordeel, de enzymen die ervoor nodig zijn komen straks van DSM. ‘We willen voor de grondstoffen zo min mogelijk afhankelijk zijn van allerlei buitenlandse bedrijven’, zegt Reusken, die de lamp-test ‘zo snel mogelijk’ in de praktijk verwacht.

Dan zijn er talloze nieuwe alles-in-één-apparaten die ter plekke monsters analyseren. Zoals de ‘DNA-Nudge’, een printerachtig apparaat dat in ruim een uur tijd een neusmonster kan doorlichten op stukjes erfelijk materiaal van het virus. Of de ID Now, de Samba II, de Vivalytic en de Genie HT: talrijk zijn de mobiele laboratoria die de markt binnendruppelen.

Mooi spul, zegt Mariken van der Lubben van het Streeklaboratorium GGD Amsterdam, die de proeven coördineert. ‘Maar je zit wel met de logistiek. Hoeveel apparaten moet je dan kopen? Wat voor toebehoren heb je nodig? Moet je daar analisten voor opleiden? We overwegen alles, maar we kijken wel kritisch naar de praktische inpasbaarheid.’

2. De blaastest

Hooggespannen zijn de verwachtingen voor een blaastest die de subtiele moleculaire sporen van een virusinfectie oppikt uit uw adem. Een half minuutje blazen, en piep!, de test geeft aan of u het virus te pakken heeft.

Het wordt spannend, zegt Rianne de Vries van Breathomix, een van de bedrijven die een ademtest ontwikkelt. De komende dagen moet bekend worden hoe goed ‘haar’ test, die de afgelopen tijd werd uitgeprobeerd in ziekenhuizen en in de teststraat, in staat is het virus te herkennen. ‘De tussenresultaten waren in elk geval veelbelovend’, zegt De Vries, die de blaastest samen met onder meer het LUMC, het ministerie van VWS en de GGD’s ontwikkelt.

Ook als de test niet volledig betrouwbaar is, is hij wellicht nuttig om een voorselectie te maken, denkt Van der Lubben. Zo kun je hem misschien zo afstellen dat de test mensen eruit pikt die het covidvirus in elk geval niet hebben. ‘Die mogen dan naar huis. En wie positief test met de blaastest, moet alsnog de PCR-test doen, ter controle.’

Of de test wordt gebruikt voor een snelle screening op de ‘knetterpositieve’ gevallen, zegt Reusken, bijvoorbeeld bij de ingang van een evenement, op het vliegveld of op kantoor. ‘Je neemt dan voor lief dat je niet iedereen oppikt, maar alleen de grootste virusuitscheiders’, zegt ze. ‘Zo verklein je de risico’s.’

3. De ‘zwangerschapstest’

Sterk in opkomst: de ‘antigeentest’, volgens het principe van een zwangerschapstest: druppel wat lichaamsmateriaal in een gaatje en de test geeft met een streepje weer of u al dan niet corona-positief bent.

De test zoekt niet zoals de duurdere wattenstaafjestest naar de onmiskenbare genetische vingerafdruk van het virus, maar bestaat uit een papiertje waarop bepaalde eiwitten zitten, de zogeheten antigenen. Komen die in aanraking met stukjes virus, dan zuigen deze zich vast aan de antigenen en slaat de test uit.

Handig misschien voor een snelle indruk bij de patiënt aan het bed of in het verpleeghuis, zegt Reusken. Maar pas op: ‘Deze tests staan nogal aan het begin van de ontwikkeling. We moeten hier nog het kaf van het koren scheiden.’ Want hoewel er tientallen antigeentests op de markt zijn, met fraaie namen als BioEasy, NowCheck en Respi-Strip, zijn er nog maar enkele officieel goedgekeurd voor diagnostisch gebruik. En zelfs die zien al snel tientallen procenten van de besmettingen over het hoofd.

In de VS is discussie losgebarsten over de test, nadat een epidemioloog had geopperd om de ‘zwangerschapstests’ gratis te verstrekken, zodat iedereen een paar keer per week thuis een snelle coronacheck kan uitvoeren. Dat stuit op weerstand bij andere wetenschappers. Zo’n massatest zou de epidemie immers ook kunnen verergeren, als de straten zich vullen met onterecht negatief geteste mensen.

Ziedaar het nadeel van álle goedkope sneltests, zegt Reusken. ‘Als het je doel is om met zo’n test mensen als eerste selectie grof van elkaar te scheiden, prima. Maar de communicatie eromheen wordt dan wel heel belangrijk. Je zult goed moeten uitleggen waarom je de test doet en wat de uitslag precies betekent.’

4. De bulktest

Geen sexy, sciencefictionachtig apparaat, maar gewoon boerenlogica: doe de monsters van mensen bij elkaar, zodat je in één klap meerdere mensen test. ‘Poolen’, heet dat in goed Nederlands, en achter de schermen wordt er druk aan gewerkt.

‘Het bespaart materialen. Je hoeft maar met één buisje het proces in’, legt Reusken uit. ‘Test het hele buisje negatief, dan weet je dat iedereen negatief is. En heb je een positieve test, dan moet je terug naar de afzonderlijke monsters, op zoek naar je positief.’

Uiteraard werkt poolen alleen als er nog niet te veel besmettingen zijn. Maar onder de huidige omstandigheden zouden er best vijf of zes cliënten tegelijk in één buisje kunnen, wijzen berekeningen van de ‘taakgroep moleculaire diagnostiek’ uit.

5. De speekseltest

Al sinds mei zijn ze in omloop: coronatests die het erfelijk materiaal van het coronavirus in speeksel opsporen, in plaats van in weggeschraapt keel- en neusslijmvlies. Minder pijnlijk, minder gedoe, en je kunt het thuis doen: dat zijn de voordelen. In onder meer het Verenigd Koninkrijk gaan daarom al stemmen op om de speekseltesten in te zetten voor massascreenings van hele scholen of steden.

Nadelen zijn er ook. Omdat speeksel vol enzymen zit die het erfelijk viraal materiaal afbreken, is de speekseltest minder gevoelig. ‘Een paar maanden geleden hebben we heel kort gekeken naar speeksel. Dat wilde toen niet zo lukken’, zegt Van der Lubben. ‘We hadden ook best veel speeksel nodig. Dat kost weer tijd.’

Doorgaans dient men bij de test op een stokje te kauwen met een sponsje eraan: het kauwen stimuleert de speekselproductie, het sponsje vangt het speeksel op. Bij andere varianten dient men in een buisje te spugen. Die methode, met ‘gorgelmateriaal’ zoals dat in GGD-jargon heet, mist echter veel infecties.

Reusken ziet nog een nadeel, eentje waar buitenstaanders niet vaak bij stilstaan: ‘Je krijgt weer een ander type potje, dat niet past in de rekken en de machines die we gebruiken. Ja, zo banaal kan het soms zijn.’

Wel kan de methode bij speciale doelgroepen zin hebben, denkt Suzan Pas. Zoals bij jonge kinderen, geestelijk gehandicapten of dementerende ouderen. ‘Voor bepaalde patiëntenpopulaties is alles beter dan niks.’ Vandaar dat men in de teststraten de speekselafname wil invoeren bij kinderen tot en met 6 jaar, zegt Reusken.

6. De afdeling exotica

Voor de lange termijn – of de meer avontuurlijk ingestelde coronatester – zijn er nog de meer wonderlijke technieken. In Israël onderzoekt het bedrijfje Vocalis Health, met behulp van kunstmatige intelligentie, of het misschien ook aan de stem te horen is als iemand het coronavirus draagt. En aan Imperial College Londen werkt men aan een soort vingerafdrukscanner, die in tien minuten moet detecteren of er virus in het zweet van uw vinger zit.

Een serieuzere kandidaat is een supersneltest die de jonge Amsterdams-Delftse onderneming Spektrax ontwikkelt: een laserscanner die een monster aftast op zoek naar sporen van het virus. Spektrax maakt gebruik van zogeheten ‘Ramanspectroscopie’, een techniek die uit zeer subtiele verkleuringen van laserlicht informatie haalt over welke chemische verbindingen zich in het monster bevinden. Gepiept binnen een paar minuten, maar het is afwachten hoe betrouwbaar de test is.

In Leiden studeert de groep van hoogleraar analytische biowetenschappen Thomas Hankemeier intussen op ‘massaspectrometrie’, een soort centrifugemethode die eiwitten en moleculen herkent door ze te sorteren op massa. Hankemeier wil de techniek de komende weken testen op betrouwbaarheid. ‘Je moet nooit te vroeg juichen’, zegt Hankemeier. ‘Maar onze resultaten tot dusver zijn bemoedigend.’

De lijst is langer, maar één willen we u niet besparen. Wederom in Engeland onderzoekt de stichting Medical Detection Dogs of honden de subtiele geur van het coronavirus in iemands adem kunnen ruiken. U zult nog raar opkijken als u in de teststraat uw autoraampje opendraait – en een labrador steekt zijn kop naar binnen.

7. De aan-huis-test

De vrouw van een van zijn zakenpartners had corona-achtige verschijnselen, maar helaas, een test zat er in niet in: het was maart, en wie gezondheidsklachten had, moest dat eerst maar thuis aanzien. Dus kregen biotech-ondernemer Albert Akkermans en bedrijfsarts Robert van de Boogard een idee: als we dat testen nu eens zelf ter hand nemen?

Inmiddels heeft het duo hun voormalig arbobedrijf Medicorps omgevormd tot een soort wegenwacht voor snelle coronatests. Wie belt, kan binnen twee uur de verpleegkundige aan de deur verwachten voor een wattenstaafjestest, waarna de uitslag in de regel nog diezelfde dag volgt. ‘Om vooral bedrijven heel snel zekerheid te geven’, vertelt Akkermans aan de telefoon.

Akkermans onderneemt op een opmerkelijke markt: die van commerciële bedrijven die de officiële teststraten links inhalen en veel sneller dan de GGD’s zeggen te kunnen testen. Een enigszins omstreden tak van sport, waartegen de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd expliciet waarschuwt: ga niet zomaar met de eerste de beste in zee, neem bij klachten contact op met een arts. Want wat voor kwaliteit haal je met zo’n bedrijf eigenlijk in huis?

‘We maken gebruik van dezelfde, gecertificeerde laboratoria als de GGD’s’, zegt Akkermans, die via zijn zakenpartner toegang zegt te hebben tot die testlabs. Ook verstrekt zijn bedrijf ‘coronavrij-certificaten’. De WHO ontraadt die, om wildwesttoestanden te voorkomen. ‘Maar bedrijven en diverse landen vragen hierom’, verweert Akkermans zich. ‘Als je als monteur of werknemer naar het buitenland wilt, is het al snel: kunt u een certificaat laten zien?’