Blauw is de kleur van melancholie

Bij mij aan de muur hangt een vogel, gekooid tussen kaders. Een blauwe vogel, een dromerig duifje, met zachte hand geschilderd door Pieter Bijwaard. Ik leerde die twee kennen door Joost Zwagerman, die de vogel had uitgekozen voor een tentoonstelling die hij in 2014 mocht inrichten in het Haarlemse Teylers Museum.

Deze week stond ik met Bijwaard in Bergen, bij het graf van zijn oude vriend. Hij maakte het grafmonument, dat er vorige week is geplaatst. Volgende week, op Zwagermans geboortedag, zullen familie en vrienden kennismaken met het beeld.

Nergens komt Bergen als kunstenaarsdorp meer tot leven dan hier, op de dodenakker van de Algemene Begraafplaats. Charley Toorop ligt er. Adriaan Roland Holst. Du Perron. Simeon ten Holt.

Slechts een zeeden scheidt Zwagerman van het bonte gele grafbeeld van de door hem beminde dichter Lucebert. Die fluistert vanaf zijn steen: Wie niet van sterven weet heeft in geen toekomst zijn zaad of dromend evenbeeld gestrooid.

Enkele meters verderop verrees Bijwaards beeld, Zwagermans zuil. Een modern-klassieke kolom van tafelhoogte. Bovenop een dichtgeslagen boek, een hoek steekt over de rand. In al zijn minimalistische eenvoud een monumentaal werk.

'De stilte van het licht', staat in fijne letter gebeiteld. Daaronder zijn naam en de twee data. Hoe dat laatste 5-je van zijn sterfjaar deemoedig en bezwaard het buikje laat hangen.

Over elk detail heeft hij nagedacht, vertelt Bijwaard. De steen: Vaurion. Zandkleurig, de kleur van het Bergense strand waar Joost van hield. De breedte van het facetrandje. De achterzijde, doorgaans verwaarloosd in de grafcultuur, draagt de initialen, JZ.

Het meest in het oog springt dat boek, in glimmend robijnrood. Van een vriend leende Bijwaard dat ene oude Latijnse lexicon van exact de afmetingen die hij in zijn hoofd had. In de zijkant zijn de bladzijden bijna te tellen. In de rug het kapitaalbandje. Het omslag is leeg. Bijwaard had een lemniscaatje overwogen, maar liet het bij het onbeschreven blad. 'Laat maar in het midden wat voor boek dit is.'

Ik hou het op het boek dat licht werpt op het duister dat de schrijver beving. Een boek dat we bijna kunnen oppakken, maar nooit zullen lezen. Een indrukwekkend eerbetoon aan een vriend. Een voetstuk, zonder held.

Het grijs van de lettertjes bevat een zweempje blauw. In zijn atelier, waar Zwagerman ooit werkte aan zijn Chaos en rumoer, toont Bijwaard meer werk. Een veelsoortig oeuvre, het werk van een verstilde verkenner, exact geordend in mappen en kasten.

Daar was hij weer: de blauwe vogel.

Blauw is de kleur van de melancholie. 'Het lijkt wel of blauw de wereld regeert. En dat is maar goed ook', zei Zwagerman in een van zijn kunstcolleges op tv over zijn favoriete kleur.

Thuis zag ik mijn vogel zachtjes zingen.