Bizar politiek theater

Sinds 1 augustus tot half oktober werd al mijn tijd opgeslokt door zo’n driehonderd Volkskrant-lezers die op bezoek kwamen in Moskou, de laatste handelingen rond mijn nieuwe boek en het gewone werk van het Gallandski Korpoenkt. Om maar te zwijgen van een indringende verbouwing op onze datsja, 130 kilometer buiten Moskou. Oudere broer Egbert zet er zes weken zijn schouders onder en ik af en toe. De Volkskrant-lezers zijn weer thuis en het boek Russen zien ze vliegen ligt in de winkel. De verkiezingen staan te dringen, maar we maken toch tijd om even adem te halen op ons schuiladres in Frankrijk. Een hele week zonder Moskou, maar wel elke dag de vertrouwde stem van collega Geert Groot Koerkamp, die elke beweging van onze vriend Poetin in het oog houdt. We blijven ons verbazen, ook op afstand. Op vrijdag is het feest voorbij. Met de eerste vlucht van Bordeaux naar Amsterdam.

Rotterdam is vervolgens de eerste stop. Prachtig uitzicht over mijn lievelingsstad vanuit de toren van het Parkhotel. Overal bouwkranen aan de horizon. Zo mag ik het graag zien. Rotterdam bouwt. Ik was er drie jaar niet, de stad is bijna onherkenbaar op bepaalde plaatsen. Het Centraal Station ligt tegen de vlakte en de wederopbouw gaat vijf jaar duren begrijp ik. Mijn vrouw Zoya laat mij mijn kinderlijke enthousiasme voor de stad. Haar Russische hart ligt dichter bij de overzichtelijkheid en de warmte van de Amsterdamse binnenstad. Even tijd om bij museum Boymans binnen te lopen, waar Zoya wat werken wil zien uit de vaste collectie. Boymans ademt nog altijd die lichte ‘kom maar binnen’-sfeer uit, die het al had in mijn Rotterdamse jaren, meer dan twintig jaar geleden.

’s Avonds wachten de lezers van het Algemeen Dagblad. Er waren tussen de twee- en driehonderd aanvragen voor kaartjes. Het zaaltje puilt uit, de lezers die er niet in konden, krijgen in het voorjaar een herkansing, zo besluiten we na afloop.

Wat is het verschil tussen de Volkskrant-lezer en de AD-lezer. Ik heb ze nu beiden van nabij meegemaakt. Ik kan geen verschil ontdekken. Dezelfde warme belangstelling voor dat grote onbekende Rusland en helaas ook het gebrek aan kennis. Bij een klein prachtig standbeeldje van Ruslands nationale held, de dichter Alexander Poesjkin in Moskou, scoorde de vraag ‘Wie is dit?’ nul goede antwoorden. En bij de zittende Lev Tolstoj, de schepper van Oorlog en Vrede, luidde slechts bij enkele Volkskrant-lezers in de verte een bel. Veel werk aan de winkel voor Poetin en de zijnen om het cultuurgoed van Rusland uit te venten.

Een druilerige Nederlandse herfstochtend, terwijl in Moskou al een prikkelend winterzonnetje schijnt. Zoya haakt af. Ze is vanavond weer in Moskou om samen met Geert de reportages voor te bereiden voor de parlementsverkiezingen van 2 december. De wensen van alle klanten van het Gallandski Korpoenkt zijn talrijk. Lange leve de belangstelling voor Rusland. NOS Sport verwacht me ook nog tijdens de verkiezingsdrukte in Sint Petersburg, als Dick Advocaat met Zenit/Gazprom kampioen wordt. Dat past in de verkiezingsstrategie van het Kremlin. Gazprom en Poetin kampioen ten koste van mijn Spartak. Er blijft mij niets bespaard.

De verkiezingen krijgen steeds meer een bizar karakter. De Kremlinpartij Verenigd Rusland zit met een lijsttrekker, president Poetin, die nu weer heeft verklaard dat hij noch in de regering, noch in het parlement plaats zal nemen. Hij zal ook de functie van de nieuwe president niet uithollen. Dus hij verdwijnt! De Russen worden geacht op ‘Het Plan Poetin is de Overwinning van Rusland’ te stemmen. Maar de man van het plan verdwijnt en zijn partij heeft maar een programmapunt: Wij zijn voor Poetin. Het wordt nog een hele klus dit bizarre politieke theater uit te leggen. De Russische democratie in non-actie. En Poetin blijft dan toch...? Zoya uitgezwaaid. Blader snel door de Nederlandse kranten aan de leestafel van Americain. Ik laat me doorgaans bijpraten over Nederland door vriend Hubert Smeets (Ajax, ex-Groene en nu NRC). Ik (Feyenoord, NOS, VRT, AD etc.) vertrouw op zijn analyse. Spaart veel tijd.

Bier drinken is iets dat bij Nederland hoort. Thuis in Moskou raak ik het zelden aan. Daar tappen we uit een ander vaatje. Heb gisteravond nog even na zitten praten met aardige NOS-collega’s plus bier. Zeer aangenaam. Heb er goed op geslapen. Ik word goed wakker in de studio van de Omroep RTV Noord-Holland in Sloten, waar ik gast ben in het programma Balkon op Limburg van Radio Limburg. Een dik half uur praten over Russen zien ze vliegen ter voorbereiding van mijn lees- en signeerbezoek later in de week aan Sittard bij boekhandel Krings. Ik krijg Limburgse schlagers op mijn oor.

Wat vreemd. Zo’n klein land, zo’n rijk palet aan dialecten. Van Moermansk tot Vladivostok spreken de Russen allemaal hetzelfde Russisch met hooguit hier en daar een zachtere g-klank. We hebben wel schlagers van Alla Poegatsjova of Ijosif Kobson. Megasterren in mijn land, volledig onbekenden in het Westen.

In Rotterdam staat bij de Erasmus Universiteit een rij bij boekhandel Donner. Ik heb maar een half uur, maar zie kans om toch zestig boeken te signeren. Dan is Ko Colijn onverbiddelijk. NOS-commentator, VN-colomnist en wetenschappelijk verbonden aan de Erasmus Universiteit, heeft me verleid voor een debat. Stampvolle collegezaal en Laura Starink (ex-Moskou en nog altijd NRC). Komt er een nieuwe Koude Oorlog is de centrale vraag. Nee, zeggen Laura en ik, maar we krijgen nog veel last van een onberekenbaar Rusland. Ook hier goede sfeer, vanwege die honger naar informatie over dat mysterieuze land ten oosten van ons.

Een aanslag in Toliatti. Acht doden. Overleg met Geert. Aanslagen, doden, het hoort bij het leven in Rusland. Elke dag gebeurt er wel iets in de Kaukasus. De afnemers zijn er zelden of nooit van onder de indruk. Deze doden vallen aan de Wolga en dat is dan weer iets ongebruikelijker. Als ik volgende week terug ben, kan ik meteen met premier Balkenende naar Poetin. Ook daarvoor is alles geregeld.

Ik heb de afgelopen dagen Amsterdam als uitvalsbasis gebruikt. Zeg nu met m’n twee koffertjes het hotel vaarwel en ga richting studio Desmet waar Henk van Middelaar van het radioprogramma Napels een uur lang met me in gesprek wil.

In Hilversum wacht vriend en collega Bernard Hammelburg. Sinds mensenheugenis his master’s voice uit New York. Ook hier een uur lang praten over Russen zien ze vliegen en vooral over Rusland. Het interview wordt opgenomen voor Het Gesprek. Nieuwe televisie en waarom niet.

Ik trek deze dag rond als een handelsreiziger met twee koffertjes. Mijn tevredenheid over ’s lands treinservice is oprecht. Alleen ontdek ik vandaag dat Nederlandse treinreizigers niet geacht worden met bagage te reizen. Ik reis eerste klas, maar ook daar is geen ruimte voor mijn toch heel compacte koffertjes. Als iemand die op beleidsniveau bij de NS werkt dit leest: Daar moet u iets aan doen. Ga in Franse of Russische treinen kijken hoe ze dat daar oplossen. Ik ben ook gaarne bereid te adviseren.

Toch nog tijd om af te stappen in Hilversum en voor NOS-kroketten. Even overleg over het bezoek van premier Balkenen aan Moskou. De laatste zaken doorgesproken wat betreft de verkiezingen van 2 december. Het worden bizarre verkiezingen en verzin daar maar eens verhalen bij die dat bizarre karakter aantonen.

Ik hoor dat het Kremlin heeft besloten het aantal westerse waarnemers tot een minimum te beperken onder het motto: want we zij toch een democratie en de OVSE stuurt ook geen waarnemers naar de verkiezingen in Europese landen of de VS. Dat klopt, maar in al die landen bestaan controle-instituten die hun werk doen, zoals een vrije pers. Helaas, al die instituten ontbreken in Rusland. Snel wat hallo’s op de redactie en in vliegende vaart naar het station. Terneuzen wacht. Een bomvolle zaal bij Porgy en Bess. De ouders van Sandra Roelofs, presidentsvrouwe van Georgië, waren er ook en toen ze hoorden dat wij al twee jaar verstoken zijn van Georgische wijn, door de boycot van Rusland, is haar vader direct naar huis gegaan om een fles te halen. Poetin moest eens weten hoeveel vrienden zijn Rusland heeft.