Bijna kwart burgemeesters bedreigd, aanpak drugshandel voornaamste aanleiding

Behalve 225 burgemeesters - Nederland telt er 380 - namen bijna 3.700 andere functionarissen van het lokaal bestuur deel aan de enquête, die er kwam op verzoek van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Ze reageerden anoniem in het onderzoek dat werd gedaan door het bureau Pro Facto, gelieerd aan de Rijksuniversiteit Groningen.

De burgemeesters vormen als boegbeeld van hun gemeente het voornaamste doelwit. Van de geïnterviewde burgemeesters zegt bijna een kwart (24 procent) weleens bedreigd te zijn met een crimineel oogmerk. De achterliggende redenen daarvoor verschillen sterk, evenals de manier waarop de bedreigingen worden geuit. Van losse flodders op social media gaat het tot bedreigingen van een zwaarder kaliber, waarbij er voor de burgemeester en zijn gezin bewaking thuis of safehouses worden geregeld.

Toch is het effect van die bedreigingen gering, net als dat van de omkoping en infiltratie waarop het onderzoek zich richt. Van de ondervraagden zegt maar 0,7 procent dat de bedreiging heeft geleid tot een 'ondermijnend effect'. De Volkskrant publiceerde in 2015 over de verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in Noord-Brabantse gemeenten. Criminelen poogden zowel via bedreigingen als door infiltratie invloed te verwerven op het openbaar bestuur.

Hoewel een enkele burgemeester via mediation rechtstreeks tegenover zijn bedreigers op social media kwam te zitten, is lang niet altijd duidelijk wie verantwoordelijk is voor de bedreiging. Dat geldt ook voor het motief. In 2015 gingen de auto's van een toezichthouder en de burgemeester van de Brabantse plaats St. Willebrord in vlammen op, maar de verantwoordelijke bleef altijd buiten schot.

In andere gevallen wezen de vermoedens wel een bepaalde kant op. Zo dook de waarnemend burgemeester van Emmen drie weken onder in Engeland, na te zijn bedreigd. Dat had volgens het OM te maken met het sluiten van het clubhuis van een motorclub vanwege drugshandel.

Volgens de burgemeesters is de aanpak van drugshandel de voornaamste aanleiding voor de bedreigingen - 40 procent hield ermee verband. 'Een sluiting van een drugslab, dat laten criminelen niet zomaar gebeuren', laat een burgemeester optekenen. Het witwassen van crimineel vermogen komt op de derde plaats, na de bundeling 'overige redenen'.

Bedreigingen komen door heel het land voor, schrijven de onderzoekers. Er is daarmee sprake van een landelijk probleem, dat zich niet beperkt tot de grote provincies. Noord-Brabant en Gelderland tellen beide de meeste bedreigde burgemeesters: tien. De meerderheid van de burgemeesters, 62 procent, zegt een à twee keer in de afgelopen jaar te zijn bedreigd, al spande een burgemeester met vijftig bedreigingen de kroon. Ongeveer een derde van de gevallen van bedreiging leidt tot een aangifte. Dat dat niet altijd gebeurt, komt volgens de geïnterviewden bijvoorbeeld doordat de bedreiging niet ernstig genoeg was, of uit vrees dat de situatie verder uit de hand zou lopen.

Hoewel bedreigingen nu eenmaal op de loer liggen, omdat ze soms impopulaire maatregelen moeten nemen en de burgemeesters in hun gemeente een bekende figuur zijn, kunnen de overheidsfunctionarissen er zelf ook wat aan doen om meer buiten schot te blijven. Bijvoorbeeld door terughoudend te zijn in het gebruik van social media.

De ondervraagden noemen het raadzaam geen onbekenden toe te laten tot je Facebookprofiel en geen foto's of informatie over je gezin te plaatsen wanneer je burgemeester of wethouder bent. Een ambtenaar zegt er trots op te zijn dat er op internet vrijwel niets over hem te vinden is. Zo valt hij niet op bij kwaadwillenden. Wat ook kan helpen is als burgemeester en wethouders naar buiten toe samen optreden bij een besluit dat tot reuring kan leiden. Zo maken ze de kans kleiner dat een iemand alle ellende over zich heen krijgt gestort.