Bij kapsalon Aslan stemmen ze tegen Erdogan

Als hij om half tien 's ochtends bij zijn kapperszaak arriveert, loopt Aslan Isik direct door naar achteren, waar zich een eenvoudige keuken bevindt. Hij snijdt een stuk worst in stukjes en vouwt die in bakpapier. Het pakketje gaat het grillapparaat in. Dan hakt hij een tomaat, een komkommer, schuift een groene peper in de grill en later een homp brood.

Hij is gescheiden, vertelt hij in het staccato-Nederlands waarmee hij communiceert. Ontbijten doet hij hier. Een Turks ontbijt - maar wel met Nederlandse kaas.

Ach ja, ooit wil Isik terug naar Turkije, waar hij 51 jaar geleden geboren werd, waar hij als jongen van een jaar of tien van zijn oudste broer leerde knippen, waar hij in 1992 vertrok om in Nederland met de dochter van zijn oom te trouwen.

Maar, zegt hij terwijl hij een olijf in zijn mond stopt, zolang Erdogan aan de macht is, blijft hij hier. 'Hij is niet sociaal. Geen democratie. Dictatuur. Kijk maar naar de televisie. Naar sociale media. Wie straks ja stemt is goed. Wie nee stemt: terrorist.'

Hij lacht, slaat op zijn borst. 'Ik ben dus een terrorist.'

_{Tekst loopt verder onder de foto}

Turken in Nederland naar de stembus

Op 16 april gaat Turkije naar de stembus. Tijdens een referendum mag het volk zich uitspreken over een grondwetswijziging die de president meer macht moet geven en het parlement minder. Volgens voorstanders is dat nodig om binnenlandse en buitenlandse dreigingen het hoofd te kunnen bieden. Tegenstanders zeggen dat de president in het nieuwe systeem te veel macht krijgt.

Ook Turken in Nederland kunnen stemmen. Tussen 5 en 9 april zijn stembureaus ingericht in Amsterdam, Den Haag en Deventer. Beide kampen voerden al campagne hier, al kreeg die van de voorstanders de meeste aandacht. Er ontstond een diplomatieke rel toen de Nederlandse regering twee Turkse ministers verbood om hier campagne te voeren. Erdogan hitste de boel vervolgens op met nazi-vergelijkingen.

Hoe heeft dat de sfeer in de Turkse gemeenschap beïnvloed? Gaan Turkse Nederlanders massaal stemmen bij het referendum? En zo ja, wat stemmen ze? Om dat te achterhalen streek de Volkskrant neer bij herenkapsalon Aslan aan de Kuipersdijk in Enschede, een stad met een relatief grote Turkse gemeenschap. Van de circa 160 duizend inwoners hebben er ongeveer 9.000 wortels in Turkije.

In deze eenvoudige zaak met glimmende plavuizen, een tv die altijd aan staat en aan de muur twee foto's van de Turkse stad Izmir, kun je je zes dagen in de week voor 13,50 euro laten knippen of voor 10 euro laten scheren. Isik waarschuwde al wel. Er komen hier nauwelijks voorstanders van Erdogan. Hij is aleviet namelijk. De meeste mensen hier weten hoe hij over Erdogan denkt.

'Erger dan vroeger'

Tegen half twaalf neemt de 49-jarige Said plaats in een van de kappersstoelen van het merk Utopia. Hij woont al 29 jaar in Nederland en wil niet met zijn achternaam in de krant. Omdat hij geen Turks paspoort meer heeft, mag Said niet stemmen. Anders was hij waarschijnlijk wel gegaan. En had dan nee gestemd.

'Er gebeuren slechte dingen in Turkije', zegt hij met een gezicht vol scheerschuim. 'Erdogan wil macht, net zo veel macht als Saddam Hussein in Irak had', zegt hij. 'En hoe heet die andere?' 'Khadaffi', zegt Isik. 'Ja, Khadaffi!'

Said heeft een Koerdische achtergrond. Aanvankelijk dacht hij dat Erdogan goed was voor de Koerden in het westen van Turkije. Maar dat veranderde rond 2007, zegt hij. 'Erdogan is slecht voor de Koerden, heel slecht. Als je op straat Koerdisch praat, heb je al een probleem. Het is erger dan vroeger.'

'Nu even niet praten', zegt Isik dan. Hij glijdt met zijn scheermes langs de lippen van Said. Als zijn kin glad is, zegt Said dat hij vreest voor de gevolgen van een ja. 'Erdogan kan de sharia naar Turkije brengen. Waarom niet? Ik ben daar bang voor. Echt waar.'

_{Tekst loopt verder onder de foto}

'Als hij niet wint, wint hij toch'

Bij herenkapsalon Aslan lopen de hele dag klanten in en uit. Ongeveer de helft komt oorspronkelijk uit Nederland, van de andere helft liggen de wortels in Turkije. Wat opvalt: de autochtonen hangen hun jas op, nemen plaats in de zithoek en wachten tot ze aan de beurt zijn.

Bij veel Turkse Nederlanders gaat dat anders. Ze groeten - 'Selam!' - en lopen direct door naar de keuken, waar de hele dag een Turkse dubbeldektheepot op het vuur staat. Daar schenken ze een theeglaasje vol, gooien er suiker bij en dan scharrelen ze wat rond door de zaak, tot ze aan de beurt zijn.

De 64-jarige Mehmet Koçöz, een aleviet die al ruim veertig jaar in Nederland woont, komt een paar keer per week buurten. Nu is hij gekomen omdat hij weet dat de Volkskrant hier zou zitten. Voordat hij zich laat knippen, neemt hij aan de keukentafel plaats om zijn verhaal te doen.

In februari kocht hij tickets naar Turkije, vertelt hij, waar hij en zijn Nederlandse vrouw vrijwel elk jaar een rondreis maken. Maar pas geleden zei ze opeens dat ze twijfelde. Ze had niet zo'n trek om naar Turkije te gaan, met het huidige politieke klimaat.

Koçöz snapt dat ook wel. Een dag eerder nog zag hij Erdogan op de Turkse televisie. 'Als ik die man hoor, word ik misselijk', zegt hij. 'Hij wil het land te gronde richten.' En dus gaat hij stemmen bij het referendum, want wat kan hij anders? Met een paar vrienden rijdt hij naar Deventer om 'nee' aan te kruisen.

'Ik hoop echt dat Erdogan niet wint', zegt hij. 'Maar ik ben er bang voor. Ik hoorde ergens dat de politie een busje aanhield waar duizenden ja-stemmen in bleken te zitten. Erdogan is zo corrupt als wat. Als hij niet wint, wint hij toch.'

Later die dag zit Koçöz in de kappersstoel. Eerst knipt Isik hem, dan brandt hij overtollig oorhaar weg en tenslotte pakt hij een stokje met warme wax, die hij op de oren van zijn klant smeert. 'Dit is echt Turks', zegt Koçöz als Isik de wax er in één ruk af trekt. 'Als je dit een keer meegemaakt hebt, wil je het altijd.'

_{Tekst loopt verder onder de foto}

De Grijze Wolf stemt ja

Rond een uur of één stapt er toch tegengeluid de kapsalon binnen. Emre Acar Karavel (23) kiest een pot gel uit en gaat voor de spiegel staan. Daar fatsoeneert hij zijn haar. Op weg naar buiten wil hij wel vertellen hoe hij tegen de spanningen in de Turkse gemeenschap aankijkt.

Wat hij van de opstootjes in Rotterdam vindt, nadat de Turkse minister Kaya het land uit was gezet? Dat was jammer, zegt hij. 'Zulk gedrag hoef je niet te laten zien, ondanks je frustraties. Maar hoe Nederland omging met die Turkse minister, dat is ook schandalig. Het is tegen de internationale verdragen. En bovendien: deze minister kwam campagne voeren voor het ja-kamp. Dat mocht niet. Maar toen iemand uit Turkije een nee wilde promoten, werd dat natuurlijk wel toegestaan. En dan noemen jullie jezelf democratie? Volgens mij is democratie dat beide kanten hun verhaal mogen doen. Anders lijk je op Noord-Korea. Ik kan dat niet begrijpen.'

Om zijn nek draagt Acar Karavel een ketting met twee hangers. De ene is een huilende wolf, de ander bestaat uit drie manen. 'Ik ben rechts', zegt hij. 'Dit zijn symbolen van de Grijze Wolven.'

Hij zal gaan stemmen bij het referendum, zegt hij. 'Ik ben niet per se voor Erdogan, maar wat hij voorstelt is goed. Als de grondwet wijzigt, blijft Turkije een republiek, maar dan met minder poespas, minder bullshit, net als in de Verenigde Staten eigenlijk. De president kan eenvoudiger nieuwe wetten uitvaardigen. Hij zet een handtekening en dan is het geregeld. Dus voor een sterker Turkije, voor mijn land dat te allen tijde op de eerste plek komt, stem ik straks ja.'

Even later loopt Acar Karavel op zijn badslippers de zaak uit, het potje gel in zijn hand.

_{Tekst loopt verder onder de foto}

'Edogan-kant denkt niet na'

De middag vordert, de zon begint door de etalage naar binnen te schijnen, waardoor de potjes gel in de vensterbank nog feller gaan kleuren. Klanten komen, klanten gaan.

Tussendoor wil Isik nog iets kwijt over Emre Acar Karavel, de grijze wolf. Met hem spreekt hij dus liever niet over politiek, zegt hij. 'Beter van niet. Gauw ruzie. De Erdogan-kant denkt niet na. Heel aparte mensen.'

Die ochtend had Isik zich ook al kritisch uitgelaten over de aanhangers van Erdogan. 'Ze dromen', zei hij. 'Ze dromen van een nieuw Ottomaans rijk. En dat Turkije heel sterk wordt.' Hij schudde zijn hoofd erbij. 'Op de Turkse televisie hebben ze het er ook de hele tijd over. Maar het Ottomaanse rijk eindigde 100 jaar geleden. We leven nu!'

Tegen een uur of vier snijdt Aslan Isik in de keuken een aubergine, een paprika en wat tomaten in stukken. Hij laat de groenten sudderen in een pan met een glazen deksel. Daarna gooit hij er stukken kip bij. Straks, als de laatste klant vertrokken is, moet er gegeten worden. 'Türlü heet dit', zegt hij. 'Met Turkse rijst. Eet je mee?'

_{Tekst loopt verder onder de foto}