'Bezuinigingen zijn binnenkort weer noodzaak'

door Ferry Haan

GLIMMEND zit Nout Wellink, de president van De Nederlandsche Bank, achter zijn bureau. Hij is zichtbaar opgetogen over de timing van de renteverlaging die hijzelf en zijn collega's donderdag bekendmaakten.

De elf landen die meedoen met de euro verkondigden tegelijk een renteverlaging. De financiële markten werden compleet verrast. Een opmerkelijke prestatie van de centrale bankiers - met minder dan vier weken te gaan voor het begin van de Economische en Monetaire Unie.

Jubelen doet Wellink echter niet. 'We hadden nog twee belangrijke taken bij de voorbereidingen voor het begin van de EMU. De renteniveaus in de eurolanden moesten aan het eind van deze maand aan elkaar gelijk zijn. En we moesten het renteniveau bepalen waarmee de EMU van start zal gaan. Deze week hebben we beide taken succesvol afgesloten.'

- Dat is knap, maar het is misschien nog knapper dat elf centrale bankiers enkele dagen hebben gezwegen als het graf. Want wanneer is het rentebesluit genomen?

'Afgelopen maandag hebben we het besluit genomen tijdens de informele bijeenkomst. Daarna hadden we meteen een probleem, want formeel betekende het besluit niets. In alle eurolanden zijn de centrale banken de baas tot het eind van de maand. Wij moesten dus allemaal eerst naar huis om toestemming te vragen voor de renteverlaging. In Duitsland kwam de directie van de Bundesbank bijvoorbeeld pas op donderdag bijeen. Elke nationale centrale bank had kunnen besluiten niet mee te doen. Het was een unaniem besluit.'

- Is het besluit extra snel genomen, juist om de markten te verrassen?

'Verrassing was niet ons doel. We hadden de mogelijkheid om vroeg een heldere lijn uit te zetten voor het begin van de EMU. Dus besloten we om de rente nu te verlagen en niet te wachten tot de volgende vergadering van de Europese Centrale Bank (ECB) op 22 december. Verrassing is niet altijd een voordeel. Het continu willen verrassen van de financiële markten werkt op den duur contraproductief. Financiële markten verliezen het vertrouwen in een centrale bank als haar woorden en haar daden niet overeenstemmen.'

- Hans Tietmeyer uw collega van de Bundesbank, rechtvaardigde de renteverlaging met een beroep op de verslechterde vooruitzichten voor economische groei. Maar levert een renteverlaging van 0,3 procent eigenlijk wel een bijdrage aan het verhogen van de economische groei?

'De verlaging op zichzelf verhoogt de economische groei nauwelijks. Waar wij wel rekening mee hebben willen houden, is het snel om zich heen grijpende pessimisme in alle eurolanden. Overal loopt het vertrouwen in de kracht van de economie terug. Deze renteverlaging kan helpen het tij enigszins te keren. Maar belangrijker is dat al onze indicatoren aangeven dat de inflatie in de eurolanden op dit moment ongeveer 1 procent is. Wij mikken in euroland op een inflatie van minder dan 2 procent. Bij het huidige inflatieniveau zijn de risico's aan de onderkant (deflatie en prijsdalingen, FH) net zo groot als het risico aan de bovenkant (inflatie en prijsstijgingen, FH).

'Het is al langere tijd duidelijk dat het grootste Europese probleem, de werkloosheid, niet met monetair beleid is op te lossen. Het beste voorbeeld vind ik zelf het verschil tussen Nederland en Duitsland, waar de werloosheid veel groter is. De afgelopen vijftien jaar hebben deze twee landen precies hetzelfde rentebeleid gevoerd. Dan ligt de oorzaak ergens anders.'

- Een verdere verlaging van de rente biedt Europa dus geen soelaas. De enige overgebleven mogelijkheid lijkt het vergroten van de overheidsuitgaven. Kan Europa daarmee een verdere economische teruggang voorkomen?

'Nee. Bijna alle eurolanden hebben geen andere keuze dan onmiddellijk te bezuinigen op de begroting zodra het economisch tegenzit. Alleen in Ierland en Finland, en in mindere mate ook Nederland en België, kan het financieringstekort nog iets oplopen voordat het Europese Stabiliteitspact deze landen dwingt ook tot bezuinigingen over te gaan. De andere zeven landen moeten een ''pro-cyclisch''-beleid voeren. Dat betekent dat ze op korte termijn de economische neergang zullen versterken door het overheidsbeleid. Het Stabiliteitspact staat hen in de huidige situatie simpelweg niet toe om de neergang te dempen.'

In het Europese Stabiliteits- en Groeipact hebben de Europese landen afgesproken dat hun overheidstekorten niet hoger mogen zijn dan 3 procent van het BNP. De eurolanden moeten streven naar evenwicht op hun begroting, staat in het pact. Bij de start van de EMU is het de meeste eurolanden niet gelukt om hun tekorten tot ver onder deze norm terug te dringen. Zodra de eerste tegenvallers zich op de begroting aandienen, zullen de eurolanden daarom moeten snijden in hun uitgaven.

Volgens Wellink kan het niet anders. Hij haalt een oude volkswijsheid aan. 'Vertrouwen komt te voet, maar vertrekt te paard.'

Wellink: 'Het handhaven van het Pact is wezenlijk voor het vertrouwen van de particuliere sector. Dat is ook gebleken. Begin jaren negentig waren de overheidstekorten ongeveer 6 à 6,5 procent. Nu belopen de tekorten 2,5 procent. Iedereen heeft ons gewaarschuwd dat het terugbrengen van de tekorten slecht zou zijn voor de economische groei. Maar het tegendeel is waar. In de afgelopen periode heeft Europa een ongekend hoge economische groei doorgemaakt.

'Wij hebben steeds gezegd dat de directe effecten van het snijden in de begrotingen weliswaar negatief zijn - je doet immers een uitgave niet. Maar als de particuliere sector daardoor zoveel vertrouwen in de toekomst krijgt dat consumptie en investeringen aantrekken, zo zeiden we, groeit de economie toch. Het vertrouwen is cruciaal in een economie. Dat moet je niet op het spel zetten.'

- Bent u er niet bang voor dat politici bij het benoemen van opvolgers van de huidige centrale bankiers, zullen kiezen voor bankiers met een meer 'Keynesiaanse inslag'?

'Tussen nu en het jaar 2000 lopen vijf termijnen af van collega-bankiers. De Duitser Hans Tietmeyer vertrekt als eerste. Mijn termijn eindigt pas in 2004.

'Het enige moment dat de politiek werkelijk invloed kan uitoefenen op het beleid van de Europese Centrale Bank is bij de benoeming. Dat is waar. Daarom zou het een slecht signaal zijn naar de markten als er een duidelijke politieke benoeming zou plaatsvinden. Zodra de persoon overigens benoemd is, is hij weer volstrekt onafhankelijk van de politiek.

'De Europese Unie kan overigens voorkomen dat een politieke figuur toetreedt tot de ECB-directie. De regeringsleiders in alle eurolanden moeten immers instemmen met de benoeming van een nieuw ECB-directielid. De eurolanden zijn hoogstens niet in staat de benoeming van een centrale bankier in zijn eigen land tegen te houden.'

- Het blijft de vraag of vooral Duitse politici de renteverlaging niet als een overwinning zullen claimen. Zullen zij de ECB niet voor een makkelijker doelwit houden dan de Bundesbank?

'Bij het besluit tot de renteverlaging, noch bij de timing hebben wij rekening gehouden met politieke wensen. Dat zou ook een zeer slechte zaak zijn. We zouden het vertrouwen van de financiële markten beschamen. Die zouden zich terecht afvragen of wij de prijsstabiliteit niet uit het oog verliezen. Een beetje onzekerheid is genoeg reden voor banken om een risicopremie te vragen, en een hogere marktrente te berekenen.

'Politieke druk werkt alleen op het moment dat wij aarzelen, maar dan werkt het contraproductief. Dan aarzelen de markten namelijk ook. Zouden wij onder zulke omstandigheden toch een renteverlaging doorzetten, dan zouden we de verdenking op ons laden dat we toegeven aan de politiek. In zo'n situatie verlaag je de rente dus nooit.

'Ik maak mij niet druk over de nieuwe Duitse regering', besluit Wellink onderkoeld. 'Ik moet denken aan het begin van Mitterrand in 1981. Alles moest toen anders in Frankrijk. Maar de realiteit jaagde hem snel weer in zijn hok. Hij werd plots voorstander van economische stabiliteit.'