Betalen voor natuur zit niet in onze natuur

Hij werd nog net niet met pek en veren het gebied uitgejaagd, maar het scheelde weinig. Directeur Gerard de Baaij van De Biesbosch opperde dat bezoekers van het nationale park op proef moeten gaan betalen als ze komen mountainbiken of door bepaalde kreken willen varen. Van de opbrengst kunnen aanlegsteigers worden opgeknapt, kreken bevaarbaar gehouden en mountainbikeroutes aangelegd.

‘Ik wil vooral geen mensen wegjagen’, liet De Baaij vorige week in de regionale pers optekenen. ‘Er komt geen hek om het nationaal park, noch een slagboom.’

Maar het kwaad was al geschied. Wethouders en recreanten buitelden over elkaar heen om hun afkeuring te laten blijken over het onzalige plan. Waarom betalen voor iets dat in hun ogen gratis toegankelijk zou moeten zijn?

Honderd kilometer noordoostelijk van de Biesbosch, op Landgoed Schovenhorst in Putten, doet de discussie rentmeester (beheerder) Jop de Klein denken aan een sketch uit 1992 van Koot en Bie. Kees van Kooten vraagt bij een bospad aan wandelaars een gulden - honden mogen voor half geld. ‘De reacties zijn hartverwarmend, echt fenomenaal’, aldus het typetje. ‘De mensen zijn wáán-zinnig enthousiast.’ Er liggen al twee kwartjes in het sigarenkistje - Van Kooten heeft zichzelf als lid van de organisatie korting gegeven.

Landgoed Schovenhorst heeft zelf ervaring opgedaan met betalen voor natuur. Het zette een hoge uitkijktoren neer en vroeg bezoekers een vergoeding voor de parkeerplaats. Dat werd geen onverdeeld succes. ‘Mensen willen niet betalen voor natuur. Ze gaan ervan uit dat het allemaal niets kost’, zegt rentmeester De Klein in het koetshuis, met op de tafel voor zich dennenappels en het Praktijkboek Bosbeheer. ‘Ook de overheid betaalt grondbeheerders geen vergoeding voor de welzijnsfunctie van bos en natuur.’

Ruiters en mountainbikers

Ondanks de kosten voor het beheer van natuurgebieden, hebben fietsers en wandelaars nog altijd altijd vrij toegang in bijna alle gebieden van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en (particuliere) landgoedeigenaren. Dat is een voorwaarde voor de openstellingsbijdrage, een subsidie voor landeigenaren. ‘Die bijdrage is 33 euro per jaar per hectare, los van beheer’, zegt Imke Boerma van Staatsbosbeheer. ‘Dat is niet veel, want daarvoor moeten we wandel- en fietspaden onderhouden en parkeerplaatsen aanleggen.’

Wel vragen Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer steeds vaker een bijdrage aan ruiters en mountainbikers. Paarden- en mountainbikeroutes zijn extra voorzieningen die duur zijn in aanleg en onderhoud. Als tegenprestatie helpen vrijwilligers mee met het onderhoud of wordt een financiële bijdrage gevraagd. Het gaat meestal om bescheiden bedragen. Zo kost een vignet voor mountainbikers voor de gehele Utrechtse Heuvelrug 7,50 euro per jaar. Controles door ‘groene BOA’s’ zijn er slechts incidenteel.

Het zijn dergelijke vergoedingen die directeur Gerard de Baaij suggereert voor de Biesbosch, jaarlijks goed voor 3 miljoen bezoekers. Voorlopig wil hij er niets meer over zeggen in de media, maar eerst met zijn bestuur praten - gevormd door de omliggende gemeenten. Duidelijk is voor De Baaij dat er linksom of rechtsom extra geld bij moet. Recreanten vinden het vanzelfsprekend dat het gebied vrij toegankelijk is, maar klagen wel als het gras te hoog is opgeschoten of als er een spijker los zit in een steiger.

Nieuwe inkomstenbronnen

De kosten van natuurgebieden waarvan iedereen profiteert, worden afgewenteld op de eigenaren, meent Berend Pastoor, directeur van de Federatie Particulier Grondbezit, een koepel van 1.600 leden die samen bijna 200 duizend hectare grond beheren.

‘Denk ook aan stropers, vernielingen, het dumpen van afval. Vroeger betaalde het Rijk natuurgebieden voor onderhoud, handhaving en toezicht. Nu hebben provincies die taak gekregen, maar ze zeggen dat ze alleen geld voor onderhoud hebben. Alleen Utrecht en Flevoland betalen ook voor handhaving en toezicht.’ Het wordt steeds drukker in natuurgebieden, zeker rond de steden, stelt Pastoors. ‘Het loopt de spuigaten uit.’

Nieuwe inkomstenbronnen aanboren is volgens hem lastig. ‘Het pannenkoekenhuis is meestal van iemand anders.’ Zijn federatie inventariseerde honderden verdienmodellen, van kookcursussen tot zorglandgoederen. ‘Maar het blijft per saldo een marginale business. De uitzondering bevestigt de regel.’

Zo staat er een groot hek om het Nationale Park de Hoge Veluwe. Een kaartje kost 9,50 euro per persoon en ook de auto parkeren kost geld. Natuur is niet gratis, benadrukt de zelfstandige stichting die vrijwel geheel afhankelijk is van entreegelden. De inkomsten gaan voor 85 procent op aan beheer, behoud en onderhoud van de natuur. De resterende 15 procent wordt geïnvesteerd in de duurzame toekomst van het park.

Ook in de duingebieden van de waterbedrijven wordt toegangsgeld gevraagd. In de Amsterdamse Waterleidingduinen, een gebied van vijf bij tien kilometer tussen Zandvoort en Noordwijk, gebeurt dat al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw. ‘Eerst was dat bedoeld voor een zekere regulering van het bezoek, met het oog op de bescherming van de bron voor drinkwater’, zegt Jessica Bressers, coördinator recreatie van de Waterleidingduinen. ‘In de loop van de tijd is de betaling in de randstad gemeengoed geworden.’

De afgelopen jaren werden gemiddeld 16 duizend jaarkaarten verkocht en 140 duizend dagkaartjes. ‘Dat levert bruto rond de 360 duizend euro op’, aldus Bressers. ‘Daarvan houden we een klein deel over voor natuurbeheer en recreatieve voorzieningen. We merken dat onze bezoekers het gewend zijn, met name de vaste bezoekers met een jaarkaart.’

Vermoedelijk is het lastig ook in andere gebieden inkomsten te heffen. Wageningse studenten hielden in 2015-2016 een enquête onder bezoekers van het Haagse Bos. Ze bleken niet geneigd om te betalen voor toegang. Sterker nog: als ze te horen kregen dat de overheid Staatsbosbeheer minder ging financieren, waren ze juist nog minder bereid om zelf iets bij te dragen, zo bleek uit een onderzoek in Economenblad ESB.

Bostoren

Landgoed Schovenhorst heeft de laatste jaren gezocht naar alternatieve inkomstenbronnen. Het is een van de oudste ontginningen van de Veluwe, bedoeld om de zandverstuivingen waaruit het gebied vooral bestond, in cultuur te brengen.

‘De gedachte was dat we een bijzonder landgoed waren, maar wel een publiekstrekker nodig hadden’, zegt rentmeester De Klein. Zo werd tien jaar geleden de veertig meter hoge Bostoren gebouwd. Wie de klim maakt, heeft over de boomkruinen prachtig uitzicht tot aan het Veluwemeer, de tv-toren van Hilversum en de Onze-Lieve-Vrouwetoren in Amersfoort.

Kassa, zo spiegelde een marktonderzoeksbureau tien jaar geleden voor. De Bostoren kon rekenen op 50 duizend bezoekers die allemaal 7,50 euro zouden betalen. Het bleek een al te optimistische schatting. Al snel werd de entreeprijs verlaagd tot 4 euro. Voor dat bedrag maken jaarlijks 10 tot 13 duizend recreanten de klim.

Een plan om ook een kaartautomaat te plaatsen bij het arboretum van Schovenhorst, waar zeldzame uitheemse boomsoorten staan, werd door het bestuur van tafel geveegd. ‘Eigenlijk was er al toe besloten, maar toen kwam de vraag: hoe gaan we dat controleren zonder hek? Het bestuur vond het niet kunnen dat een deel van de bezoekers wel netjes zou betalen en een ander deel niet.’

En betalen voor de parkeerplaats hoefde maar even. ‘Bezoekers vonden dat onvriendelijk en het leverde meer gedoe op dan inkomsten, aldus De Klein. ‘Dus de slagboom hebben we ook maar weer weggehaald.’

MEER LEZEN

Magnetrons, televisies, zelfs hele keukens worden in de Brabantse natuur gedumpt. Staatsbosbeheer loopt achter de rommel aan: 'Er zijn meer toezichthouders nodig en dus ook meer geld'

De grutto is net zo belangrijk als de panda: Filosoof en natuurbeschermer Johan van de Gronden veranderde van mening over natuur in Nederland.

Dertien gegadigden wilden in 2016 het mooiste natuurgebied van Nederland worden. Wat hebben ze te bieden? En hoe beschermen ze de natuur? In een dag reisde Volkskrant-verslaggever Bart Dirks langs alle kanshebbers. Lees het terug in ons liveblog.

Wordt het nóg drukker op de Wadden, de Veluwe en in de duinen van Zuid-Holland? Ze zijn door het publiek verkozen tot 'mooiste natuurgebied van Nederland'. Ze krijgen elk 300 duizend euro en zullen internationaal worden aanbevolen als nationale parken van wereldklasse.