Betalen om te mogen werken

Minister Klink wil een eigen bijdrage invoeren voor psychiatrische patiënten en (ex-) verslaafden die werken. Voor hun werk in een kringloopwinkel, zorgboerderij, kinderboerderij, restaurant, kunstatelier of winkel moeten ze betalen. Als waardering voor hun dagelijks gevecht met hun wekker, hun angsten en hun wanen. Als waardering voor kerstkaarten maken, potten bakken, soep serveren, geiten voeren, de kassa bedienen. Of appeltaarten bakken, zoals Gerard Weisman (Nieuwsuur, 13 september). Ze krijgen niet betaald, dat is al erg genoeg. Maar het is wel werk. Waardig werk. Nuttig werk. Waarom moeten ze daarvoor betalen? Gerard Weisman moet 175 euro neertellen om appeltaarten te mogen bakken voor de Haarlemse horeca. Op een inkomen van 1.180 euro is dat moeilijk. Hij is dus gestopt.

Protest
Het is de zoveelste keer in tien jaar dat de regering dit voorstelt. Telkens weer ging het voorstel van tafel wegens massaal protest van psychiatrische patiënten en personeel, uiteindelijk gesteund door de Tweede Kamer. Ook nu is het verzet groot. Cliëntenorganisaties hebben een petitie opgesteld (te tekenen op petities.nl). Dinsdag was er een demonstratie. De meerderheid van de Tweede Kamer steunt het verzet. Ggz-instellingen weigeren de eigen bijdrage te innen. Maar Klink houdt eraan vast. Het bespaart 110 miljoen, stelt hij.

In ambtelijke jargon heet werk van psychiatrische patiënten ‘begeleiding’ en ‘zorg zonder verblijf’. Betalen klinkt dan minder idioot. Voor zorg of begeleiding moeten we immers wel vaker iets meebetalen? Maar begeleiding bij het werk is meestal gratis. Dat heet dan management, leiding of coaching.

Toegegeven, niet alle ‘begeleiding’ is werk. Sommige patiënten kunnen werk (nog) niet aan en gaan bijvoorbeeld overdag naar een therapiegroep of cursus. Het is minder beledigend en ietsje redelijker daarvoor te betalen. Wat blijft staan, is dat de meeste psychiatrische patiënten al straatarm zijn. Moet dit er ook nog af? En weegt het op tegen de extra uren die begeleidersnodig hebben om het geld te incasseren?

Goed, mensen krijgen er waarschijnlijk een kop koffie voor terug, die ze thuis uitsparen. Maar ze moeten er ook heen reizen en er toonbaar uitzien. Bovendien: is het niet beter als iedereen ‘participeert’? ‘Meedoet’? Zijn steentje bijdraagt? Waarom mensen daarvoor straffen? Waarom instanties extra belasten met de eis elkaar rekeningen te sturen terwijl het toch allemaal gemeenschapsgeld is?

Bezuinigen
De minister houdt vol dat hij nu eenmaal moet bezuinigen. De Tweede Kamer heeft daarom een alternatief bedacht: beperk de vergoeding voor chronische patiënten die zonder medische noodzaak dure medicijnen kiezen. Dat bespaart 220 miljoen. Dat is alleen op papier zo, riposteert de minister: in de praktijk brengt die bezuiniging maar 28 miljoen op. In zijn brief hierover (van 6 september) komt hij met een interessante kostenpost die hij anders nooit opvoert, namelijk ‘uitvoeringskosten (waaronder de kosten van huisartsen, medische specialisten en apothekers) voor het omzetten naar een ander geneesmiddel en de kosten van verzekeraars voor het uitvoeren’. Die moet je meerekenen, dan valt de bezuiniging tegen.

Goed punt, maar dat geldt dan ook voor de uitvoeringskosten die gemoeid zijn met het innen van de eigen bijdrage van ggz-cliënten. Hun administratie is minder op orde dan van de arts of apotheker. Rekeningen boezemen hun vaak enorme angst in. Daar geld innen, is een heidense klus die de minister niet lijkt te hebben meegerekend in zijn schatting van 140 miljoen.

Waarom komt de eigen bijdrage voor werkende psychiatrische patiënten toch steeds weer op de agenda? Te klein om zoden aan de dijk te zetten, maar groot genoeg om stress, leed en eenzaamheid te veroorzaken. Een fatsoenlijk samenleving, schreef de filosoof Margalith, is een samenleving met instituties die mensen niet vernederen. Een bescheiden eis die hier met voeten wordt getreden. Wie psychiatrische patiënten wil vernederen, moet deze maatregel doorvoeren. Tweede Kamer: verzet je ook ditmaal met hand en tand! En eis een moratorium op dit voorstel van ten minste een eeuw.