Bescheiden pitbull wil zich niet laten beknotten

Fred Teeven, die naar verwachting morgen wordt gekozen tot lijsttrekker van Leefbaar Nederland, mag zich sinds drie maanden Master of Public Management noemen. De titel 'MPM', te voeren achter de familienaam, verdiende hij met een tweeënhalfjarige deeltijdopleiding voor overheidsbestuur aan de Universiteit Twente. Ging er wellicht een zorgvuldige voorbereiding vooraf aan het vertrek van Teeven bij het Amsterdamse Openbaar Ministerie richting politiek?

'Toen hoorde ik Fred nog niet over de politiek', zegt zijn studiegenoot Hans Jansen, organisatie-adviseur bij het Ministerie van Defensie. Hij studeerde in december met Teeven af op de toepassing van competentiemanagement bij de overheid. 'Ik had wel een vertrek verwacht bij het Openbaar Ministerie. Hij heeft ook wel eens gesprekken elders gehad. Maar de overstap naar Leefbaar Nederland was voor mij een verrassing.'

Tijdens de studie maakte Teeven voor zijn studiegenoten een samenvatting van het boek Publiek ongenoegen en politieke geloofwaardigheid van Geert Munnichs, een proefschrift over publieke onvrede over de politiek. Of dat voor Teeven een beslissend werk is geweest (hij kraakt het als 'politiek geïnteresseerde lezer' zelfs af), weet Jansen niet. 'Maar voor mij was het een openbaring. Het gaat over de gevestigde politieke orde, die vooral streeft naar machtsbehoud, niet luistert naar de burger en medepolitici muilkorft door partijprogramma's.'

Het kan niet anders of Teeven heeft daar iets in herkend, zegt Jansen. 'Fred is iemand van de praktijk met een enorm rechtvaardigheidsgevoel. Hij heeft zich in de praktijk vaak beknot gevoeld door regels en geboden, zowel ambtelijke als die uit het bestuur.'

Teeven, 43 jaar oud, vader van twee dochters en woonachtig in het Noord-Hollandse Oudkarspel, begint zijn carrière als douaneambtenaar en klimt op tot leider van een Fiod-team dat jaagt op de misdaadmiljoenen van de grote Hollandse hasjvaarders.

Na een avondstudie rechten wordt hij officier van justitie. Hij heeft in het OM de wind mee. Journalisten mogen meekijken over de schouder van de crimefighter die met behulp van kroongetuigen, een baanbrekende methode, steenrijke captains of crime als Johan V. alias de Hakkelaar achter de tralies krijgt. Het doet er niet toe doet hóe je een veroordeling krijgt, zegt hij dan, 'áls je maar een veroordeling krijgt'. De kroongetuigeregeling wordt tot in hoogste instantie goedgekeurd.

Bij de leiding van justitie, huiverig geworden door de IRT-affaire en andere schandalen, raken experimenten in de opsporing echter uit de mode. De nieuwe procureur-generaal J. de Wijkerslooth pleit voor meer 'goede juristen in plaats van crimefighters' bij het OM. Het is een regelrecht affront voor de selfmade Teeven.

Hij heeft dan ook al publiciteit gekregen met miljoenenschikkingen als die met drugshandelaar Cor van Hout, de voormalige Heineken-ontvoerder. Ook zijn onderhandelingen, in zijn eentje, met topcrimineel Mink K. over een rol als informant, maken veel los, net als zijn aankondiging dat hij beschikt over informatie dat criminelen politici op de loonlijst hebben staan.

Teeven verlaat de unit 'zwacri' en neemt als gebiedsofficier twee Amsterdamse politiedistricten voor zijn rekening. De stadscriminaliteit van alledag slokt hem op. Hij doet zijn werk als voorheen, vasthoudend en met veel inzet, maar er is iets geknakt bij Teeven.

Het was niet het gedoe over affaires als IRT en Mink K. dat de doorslag gaf bij de beslissing van Teeven afscheid te nemen van zijn toga ('jurk', zegt de officier zelf), zegt studiegenoot Jansen. De echte oorzaak ligt in een veel recenter verleden. 'Hij ergerde zich aan het gedoe rond Korthals en de bolletjesslikkers. Ook was er een affaire in zijn district over zakkenrollers en tasjesdieven, waar Fred zich enorm aan heeft geërgerd. De inkt van het proces-verbaal was nog niet droog, of die mannen mochten weer naar buiten wandelen. De oorzaak was geloof ik een gebrek aan capaciteit. Zo'n voorval raakt Fred in zijn eer.'

Donderdagavond, toen het bestuur van Leefbaar Nederland besloot Teeven voor te dragen als lijsttrekker, zei deze: 'Criminelen moeten de straffen krijgen die ze verdienen. Het kan dus niet zo zijn dat een winkelier wordt beroofd en hij de dader tien minuten later weer voorbij ziet lopen.' Ook pleit hij voor minimumstraffen voor bepaalde delicten en moeten rechtszaken sneller worden afgehandeld. Vrijspraak op vormfouten moet sowieso tot het verleden gaan behoren.

Gerard Mols, als advocaat tegenstrever van Teeven in het Hakkelaar-proces, vindt het 'heel spannend' om te zien hoe Teeven zich politiek zal ontwikkelen. 'Hij is natuurlijk heel beperkt in zijn voortraject. Wat weet hij van sociale uitkeringen of het milieu? Voorlopig zal zijn voorsprong op het gebied van criminaliteit hem wel redden. En hij is een harde werker. Niet uitgesloten dat hij het gaat redden.'

Teeven wordt door mensen die hem kennen steevast omschreven als een 'pitbull' en een 'bulldozer'. Jansen kent een handicap van de doordouwer: 'Fred is wel eens té bescheiden. Hij onderschat zichzelf, zeker op het persoonlijk vlak. Hij kijkt weleens onnodig op tegen mensen van naam, een Arthur Docters van Leeuwen bijvoorbeeld, de vorige baas van het OM. Tot er contact is, dan is er onmiddellijk evenwicht.'

Teeven lijkt fit voor de verkiezingsrace. Jansen: 'Fred doet heel veel aan hardlopen, al zou je dat niet zeggen met zijn postuur.' De 16 kilometer van de Dam tot Dam-loop voltooide hij anderhalf jaar geleden in de voorste groep van de achterhoede. Maar in de Langedijker Beddenrace - waarbij twee deelnemers met een bed op wielen (beurtelings sturend en duwend) in 2,5 uur zoveel mogelijk rondjes van 1720 meter moeten afleggen - presteerde het kandidaat-Kamerlid, eveneens anderhalf jaar geleden, minder. In de categorie gemengde paren eindigde hij als laatste.