Bescheiden overwinningsfeestje in diep verdeeld Turkije is haast een anticlimax
Het overwinningsfeestje op zondagavond is bescheiden. In verschillende steden gaan aanhangers van president Erdogan met rode Turkse vlaggen de straat op en klinken toeterende auto's, maar in verhouding tot de felle pro-Erdogan campagne in de weken ervoor, waaraan de honderdduizenden wapperende vlaggen en posters met EVET - 'ja' - en de reusachtige portretten van de president in de straten van Istanbul nog herinneren, is het bijna een anticlimax.
Niettemin spreekt premier Binali Yildirim zondagavond in Ankara van een geweldige overwinning. 'Het volk heeft gesproken, Turkije kan een nieuw hoofdstuk openen', roept hij vanaf het balkon van het hoofdkantoor van de AK Partij in de hoofdstad voor een juichende menigte die de naam van Erdogan scandeert. De ja-uitslag, is het 'beste antwoord op de vijandige coup van vorige zomer, op de Koerdische militanten en alle andere buitenlandse krachten die Turkije vijandig gezind zijn'.
Toch verraadt de nipte JA-overwinning van 51,4 procent de diepe verdeeldheid in de Turkse samenleving. 'Wij stemmen vóór het behoud van de erfenis van Atatürk' - de grondlegger van de seculiere republiek: 'Nee, dus', zegt een stel zondagmorgen als ze hand in hand het stembureau in het centrum van Istanbul verlaten. Een ander echtpaar zegt ja te stemmen. 'Wij zijn voor de herrijzenis van het Ottomaanse rijk. Bovendien zijn we tegen Europa- vooral tegen Duitsland en Nederland', voegt de man agressief toe.
Nek-aan-nek-race
De Turken gaan zondag naar de stembus om zich in een referendum uit te spreken over de grondwetswijziging die de president hoofd van de regering maakt en de controlerende rol van het parlement drastisch beperkt. De verwachting was al dat het een nek-aan-nek-race zou worden tussen het ja-kamp en het nee-kamp.
Op campagnebijeenkomsten zaterdagavond in Istanbul probeert president Erdogan zijn aanhang nog een laatste keer te overtuigen van de voordelen van zijn ingrijpende plannen voor de Turkse democratie. '16 april wordt een keerpunt in de Turkse politieke geschiedenis. Iedere stem zal een bouwsteen zijn voor onze wederopstand', waarmee hij refereert aan de hoogtijdagen van het Ottomaanse Rijk.
De campagne werd overheerst door het JA-kamp van de regerende AK Partij van president Erdogan. De NEE-campagne - hayir - die werd geleid door de grootste oppositiepartij CHP en de Koerdische HDP kreeg veel minder kans. Vrijwilligers werden geïntimideerd, campagnemateriaal werd vernietigd. Bovendien hangt de noodsituatie die nog steeds van kracht is sinds de mislukte staatsgreep van vorig jaar zomer als een grauwsluier boven het vrije woord. Het afgelopen jaar werden meer dan 100 duizend vermeende tegenstanders van de regering ontslagen, ruim 40 duizend mensen gearresteerd en honderden media en mensenrechtenorganisaties zijn het zwijgen opgelegd.
Het centrum van Istanbul oogt zondagochtend rustig. Verkiezingscampagnes zijn op de dag van het referendum niet toegestaan, bovendien houdt de angst voor terreuraanslagen mensen thuis. Terreurbeweging IS heeft eerder deze maand opgeroepen aanslagen te plegen omdat stemmen in een referendum tegen de wil van God is. In Istanbul zijn de afgelopen dagen bij diverse acties 49 mensen opgepakt die op verdenking van het beramen van aanslagen. Volgens het Turkse staatspersbureau Anadolu zijn 41 van de verdachten buitenlanders, sommige van hen zouden ook betrokken zijn geweest bij de aanslag op feestvierders op Oudejaarsavond in de nachtclub Reina.
PKK en Gülen
Ook de Koerdische afscheidingsbeweging PKK roerde zich. In de plaats Van in het zuidoosten van Turkije kwam zaterdag een politieagent om bij een aanval op een patrouillewagen, een ander raakte gewond. Bij een stembureau in een district bij Diyarbakir werden drie mensen doodgeschoten, maar vermoedelijk ging dat om een familievete. Ook zijn acht mensen opgepakt wegens vermeende banden met de PKK en de islamitische geestelijke Fethullah Gülen die verantwoordelijk wordt gehouden voor de staatsgreep van vorig jaar.
Turkije heeft zondag een kwart miljoen extra politieagenten ingezet om de stembureaus door het hele land te bewaken, vooral in het zuidoosten. In Istanbul is extra beveiliging ingezet op toeristische plekken en in onder meer de metro.
Voor de katholieke kerk Sint Antonius in het centrum, die deze paaszondag vol is gestroomd met Afrikanen voor de Engelstalige paasmis, staan twee agenten met de hand op hun geweren. Rond het Taksimplein patrouilleren al dagen gewapende agenten en agenten in burger, in de hoofdstraat moeten jongemannen met een Arabisch uiterlijk hun papieren laten zien. 'Het voelt niet echt veilig meer om hier te lopen', beaamt een voorbijganger.
Maar in de wijk linkse Cihangir laten de Turken zich niet de mond snoeren. 'Ik stem nee omdat ik de afgelopen jaren heb gezien hoe Erdogan zich tegen de Koerden keert', zegt de Koerdische notenverkoper Emra Demir (25). Een geblondeerde vrouw verlaat opgelucht het stembureau in de Franse school. Ze is blij dat ze aan haar burgerplicht heeft voldaan. 'Ik wil niet dat mijn land in de handen van één man valt.'
Lees verder
Alles wat u moet weten over het Turkse referendum
Bijna twee op de drie Turkse Nederlanders steunt het beleid van president Erdogan. Een grote meerderheid veroordeelt de rol van Nederland in de diplomatieke rel met Turkije. Dit blijkt uit onderzoek in opdracht van de Volkskrant. Lees hier alles wat u over het onderzoek en het Turkse referendum moet weten.
De plannen van Erdogan
President Recep Tayyip Erdogan zei zelf uit dat een ja-stem 'een keuze voor verandering en omvorming van het bestuurssysteem' is. Welke veranderingen bedoelt hij hiermee?
Waarom veel Turken evet (ja) stemden bij het referendum
Wie wil begrijpen waarom veel Turken zondag voor machtsuitbreiding van president Erdogan stemden, moet wat weten van de geschiedenis van het land. En luisteren naar de mensen op straat.
Angst voor 'arm van Erdogan' verstikt Turkse Nederlanders
Turkse Nederlanders die tegen Erdogan zijn, durven zich amper nog te uiten. Ze worden uitgemaakt voor landverrader of erger. Anoniem vertellen ze over de spanningen in de Turkse gemeenschap. (+)
Hülya Çigdem deed afstand van haar Turkse paspoort
Als Hülya Çigdem in Turkije met haar familie over politiek praat, moeten de telefoons de kamer uit. Er heerst angst om openlijk te discussiëren over Erdogan. Çigdem, die afstand deed van haar Turkse paspoort, is somber. 'Ik vrees het ergste voor Turkije.' (+)
