Beng-klets, beng-klets, daar is The Ex

Op Instant, de nieuwe cd van The Ex, staat geen woord te veel. Instant bulkt van de ultrakorte muziekjes die knallen, druppen, kleven, smelten, piepen, stralen en knellen, maar nergens hoor je een stem door een megafoon om aandacht schreeuwen: vóór de goede zaak en tégen het verkeerde. Instant, een dubbel-cd, is louter instrumentaal en dat is even schrikken.

Niet omdat die scherp gekraste miniatuurtjes het aanhoren niet waard zouden zijn (ze zijn juist heel mooi van helderheid en klankopbouw), maar omdat we niet beter weten of The Ex heeft altijd wat te zeggen gehad: over leegstand, neppunks, Rara, pokkeherrie, Hans Kok, krakers, Nicaragua, Koerdistan, hypocrisie, dignity of labour, noem maar op. Nooit hebben de jongens en het meisje van The Ex een blad voor de mond genomen en nu maken ze alleen-maar-muziek - lijkt wel.

Toch is Instant de 'meest politieke' plaat die The Ex tot nu toe heeft gemaakt. Dat vindt althans John Corbett, de fameuze en vooraanstaande Amerikaanse jazzpublicist, die de tekst schreef voor het cd-hoesje - gemaakt van een schraal huis-, tuin- en keukenkartonnetje.

Het engagement, het beschouwende, het politieke mag dan alleen expliciet aanwijsbaar zijn in songtitels als Karremans' Last Measure, Exile O' Phonics en Te-Au-O-Tonga, 'het' zit niettemin ook elders en overal.

'Want de meest essentiële revolutionaire daad (en in sommige opzichten misschien wel de moeilijkste)', legt Corbett uit, 'is het negeren en verwerpen van de idee dat niets van enige waarde is dat niet van te voren is uitgewerkt, dat geen enkele activiteit van betekenis is die wordt ondernomen door mensen zonder de juiste opleiding en geloofsbrieven, en dat techniek en vorm en stijl meer te maken hebben met het conformeren aan een vooropgezet ideaal dan met het onderzoeken van autonome ideeën.'

(Ja, lees het gerust nog maar een keer.)

'We dachten: misschien wil hij wel een stukkie schrijven', zegt Jos - Jos van The Ex. Corbett had hen geinterviewd voor zijn boek Extended play en hij had hen in Amsterdam en in Chicago zien spelen. 'Kwamen er zes pagina's uit de fax glijden, dat werd dus passen en meten.'

Luc: 'Ik vind het een compliment. Vooral omdat we het zelf ook zo voelen.'

Han Buhrs: 'Je zou kunnen zeggen dat de stellingname van The Ex nu nog meer muzikale consequenties heeft gekregen: de begrenzing van de verschillende stijlen voorbij en zo.'

Terrie: 'Maar qua inspiratie ligt deze plaat in het verlengde van bijvoorbeeld de 1936-single over de Spaanse burgeroorlog. In dat opzicht is hij niet wezenlijk anders voor mij.'

Politieke muziek, wat is dat eigenlijk?

Buhrs: 'Nou ja, het is om te beginnen geen gezellige laatmaarwaaienmuziek. Het is niet vrijblijvend, zeker niet behoudend en het nodigt uit tot het laten varen van vooroordelen. Dat zijn dingen die je puur muzikaal kunt opvatten, maar die ook een politieke lading hebben in de meest brede zin van het woord.'

Luc: 'Het politieke gehalte van een lied of een nummer wordt in elk geval niet alleen bepaald door de inhoud van een tekst - alsof het feit dat je over een atoomproef zingt, losstaat van de muziek. Zo ervaren wij dat niet.'

Leg punk op één kussen met jazz (in dit geval: het neusje van de zalm van de geïmproviseerde muziek) en het kan niet anders of er komen geheid rare liefdesbabies van. Luister naar Keng Lil Surf, met Wolter Wierbos op trombone: 'Beach Boys vs Dada: 0-1'. Smuiger, met Ab Baars op saxofoon: 'een ode aan Baarsige titels'. Duo Loom, met Tristan Honsinger op cello: 'let op het gehum'. Of Horsemeal, solo van Han Bennink: 'weird'.

Op Blueprints for a blackout (1984) begon The Ex al heel voorzichtig met studio-experimenten. Die weg werd verder ingeslagen op Joggers & Smoggers (1989), de dubbel-elpee waaraan Ab Baars en Wolter Wierbos voor het eerst meewerkten. Instant is daar een logisch vervolg op. Het is één van de terreinen waarop de band zich graag beweegt. Daarnaast blijft The Ex cd's maken, zoals Mudbird shivers (1995), om live-sets vast te leggen.

The Ex verandert voortdurend, onder invloed van alles en iedereen. 'Niet dwangmatig, maar uit een soort opgewondenheid', zegt Luc. 'Tijdens optredens gebeurt het wel eens dat iemand vol overtuiging roept: kun je dat-en-dat-nummer-van-vier-jaar-geleden spelen? Dan zeggen we dat we het niet kunnen, puur en alleen omdat we het echt niet kunnen. We hebben daarna zoveel nieuw materiaal gemaakt, dat we oude nummers zijn vergeten.'

Aanvankelijk kwamen de jongens en het meisje van The Ex alleen als bezoekers in het Bimhuis. Ab Baars regelde dat ze er konden optreden.

Een treurige omgeving, zegt Terrie. 'In het circuit waarin wij spelen, vinden ze het fantastisch als je komt. Er worden geweldige maaltijden gekookt, dat is enorm goed voor het muziekmaken, want je voelt je welkom. In het Bimhuis wordt aan eten niet eens gedacht, je mag één iemand op de gastenlijst zetten en concumpties krijg je ook al niet. Dat frustreert die muzikanten trouwens ook in hoge mate.'

Van Wolter Wierbos wist The Ex dat hij wel eens met een 'punkbandje' zou willen samenwerken. Tijdens een interview, naar aanleiding van het winnen van de Boy Edgarprijs, had hij zich dat laten ontvallen.

Luc: 'Daardoor hadden we het lef hem te vragen.'

Terrie: 'We hebben dat jarenlang onthouden. Toen we hem vroegen was hij alweer vergeten dat hij dat ooit had gezegd.'

Luc: 'In het begin dachten we dat punk en jazz, om het maar even simpel te zeggen, heel ver uit elkaar lagen. Maar dat is helemaal niet zo. Althans niet met deze mensen. Wat ik me vooral herinner van de opnames voor Joggers was dat Ab en Wolter onder de indruk waren van het feit dat alles zo kort was. Ze moesten in twee, drie minuten hun verhaal vertellen, terwijl ze gewend zijn dat in veel langere fraseringen te doen.'

Terrie: 'Die mensen zijn geweldig goed, het is niet voor niets dat we ze hebben gevraagd. Als je ze een beetje in een vreemde positie manoeuvreert, krijg je zelfs nog een beetje extra spanning. Ik bedoel, Han Bennink en maar twee minuten. . . We hadden hem om drie dingetjes gevraagd. Hij bleef maar doorgaan: ik doe er nog ééntje en nog ééntje en nog ééntje.'

Luc: 'Sommige improvisaties zijn direct opgenomen, anderen zijn laagje over laagje gemaakt. Wij deden dan bijvoorbeeld iets over Han Bennink heen of Tristan Honsinger speelde iets bij wat wij hadden gemaakt.'

Tegenwoordig bestaat The Ex uit Jos, Luc, Terrie, Kat, Andy Moor en Han Buhrs. Van de allereerste bezetting, die van 1979, zijn alleen Jos en Terrie nog over. Ze kenden elkaar van de middelbare school, gingen vaak samen naar punkbandjes kijken in Utrecht en Amsterdam en dachten: dat kunnen wij ook. Eigenlijk hebben ze dus altijd al geïmproviseerd.

Jos: 'Er was een jongen die een punkfestival in Castricum ging organiseren en met die jongen heeft Terrie een soort contractje getekend.'

Terrie: 'Toen moesten we wel. Ik ging een gitaar kopen, de drummer een drumstel en de bassist een bas. We wisten niks van muziekmaken.'

Jos: 'En toen zijn we gaan oefenen.'

Terrie: 'We speelden als eerste band op de eerste dag van dat festival. Het klonk heel raar, maar ik dacht dat het zo hoorde. Achteraf bleek dat het P.A. voor geen meter deugde, maar op het moment dacht ik vooral: djiezus, dat valt nog niet mee, dat optreden. We wilden heel heavy klinken, maar daar kwam niks van terecht. Als je naar oefenbandjes uit die tijd luistert, hoor je Jos heel heftig one-two-three-four schreeuwen en dan komt de rest er achteraan zakken. Beng-klets, beng-klets. . .'

Jos: 'En dat is ons handelsmerk geworden.'

The Ex & Guests: Instant (dubbel-cd). Ex Music. EX 063D, EX 064D.

The Ex presenteert zaterdag 2 december in Paradiso in Amsterdam 'n Plezante Aangelegenheid met tien acts op drie podia. Aanvang: 21.00 uur.

Terrie en Andy van The Ex spelen vanavond in het Bimhuis in Amsterdam. Aanvang: 21.00.

Video: Sound of Bells - Terrie, Andy & Friends. (distributie De Konkurrent, Amsterdam).