Beloften die schuld maken

De val van het kabinet-Balkende IV werd door het CDA toegeschreven aan de onwil van de PvdA-ministers zich te houden aan een eerdere afspraak in het kabinet over de te volgen besluitvormingsprocedure over de missie in de Afghaanse provincie Uruzgan. De PvdA legt de schuld bij de CDA-ministers omdat die zich niet wilden houden aan een afspraak in het kabinet uit 2007 om dit jaar alle troepen uit Uruzgan terug te trekken.

Gelijk
Beide partijen hebben feitelijk gelijk, beiden schonden een afspraak. Voor beide partijen onvoldoende reden om het kabinet te laten vallen. Als Balkenende in de kabinetsvergadering van afgelopen vrijdag tegen Bos had gezegd: hou nu een paar dagen je toeter dan kunnen we volgende week besluiten dat we ons terugtrekken uit Uruzgan, hadden de PvdA ministers nooit ontslag kunnen nemen en had Balkenende zijn gezicht gered.

Voor beide partijen zullen de komende bezuinigingen een rol hebben gespeeld. Het CDA breekt liever samen met de VVD de verzorgingsstaat verder af en voor Bos heeft misschien meegespeeld dat na een eventuele val van het kabinet over het bezuinigingsbeleid de PvdA zich in de onderhandelingen zou hebben moeten committeren aan allerlei deelvoorstellen waarmee ze later in de oppositie om de oren zou worden geslagen.

Katholiek
Hoe dan ook: in het licht van de volgende verkiezingen is het nuttig na te denken over de betekenis van afspraken en beloften in de politiek. In de eerste plaats moet je nooit stemmen op een politicus die eeuwige geloften aflegt. Veranderingen in de samenleving gaan zo snel dat eeuwige geloften grote leugens zijn geworden. De katholieke kerk kan erover meepraten. Maar de democratie zou zijn betekenis verliezen als het gedrag van politici volkomen onvoorspelbaar werd. Dan kun je net zo goed loten over de vraag wie er gaat regeren.
Waar moet je politici wel aan kunnen houden? Je moet erop kunnen rekenen dat ze, als ze op een afspraak terugkomen, een compromis sluiten dat zo veel mogelijk recht doet aan de beginselen van hun partij.

Als het bijvoorbeeld in een economische crisis zoals we die nu beleven noodzakelijk is de koopkracht aan te tasten, zal de VVD proberen extra lasten voor hogere inkomens te voorkomen. De PvdA behoort ervoor te vechten dat hogere inkomens meer inleveren dan lagere en dat de laagste inkomens worden gespaard omdat die nu, mede dankzij de PvdA-steun aan de neoliberale agenda, nog steeds minder koopkracht hebben dan in 1980. Dat is een gevecht dat belangrijk genoeg is voor een kabinetscrisis.

Opleiding
Ander voorbeeld: In het verkiezingsprogramma van de PvdA in 2006 stond dat de partij tegen een verhoging van de AOW-leeftijd was. Begrijpelijk als je weet dat mensen met de laagste opleiding, het laagste inkomen en met het minst aantrekkelijk werk toch al moeten meebetalen aan het pensioen van mensen die het veel beter hebben en die zeven jaar langer van hun pensioen kunnen genieten omdat ze zeven jaar langer leven. Bos noemde toen het voorstel de AOW-leeftijd te verhogen ‘asociaal’. Op het PvdA congres in 2009 prees hij het voorstel aan als ‘een overwinning voor de sociaal-democratie’. Voor Bos misschien een kleine stap, maar een reuzenstap voor de mensen die het aangaat.

Beginsel
Het al of niet steunen van een oorlog is echt principieel. Politici die het beginsel hanteren dat een oorlog alleen gelegitimeerd is als het volkenrecht het gedoogt, konden nooit bij wijze van compromis akkoord gaan met het verlenen van politieke steun aan de oorlog in Irak omdat het in coalitiebesprekingen goed uitkwam. Ik was tegen deelname aan de oorlog in Afghanistan, niet om volkenrechtelijke redenen, maar omdat ik geloof dat die oorlog nooit zal eindigen.

Maar als je besluit mee te doen tot eind 2010, en een nieuwe Amerikaanse president komt met een exitstrategie waarin past dat je eind 2010 meer dan de helft van je troepen weer thuis hebt maar de rest pas zes maanden later, zou ik zeggen dat zo’n compromis het verdedigen waard is. Maar geen kabinetscrisis.

Samenvattend: het aanpassen van beloften moet sporen met een politieke ideologie. Je moet er natuurlijk wel een hebben.