Belletje trekken zit er niet meer in, privacy voor de pizzabezorger ook niet

In de Stedenwijk in Almere werden veel inbraken gepleegd. Dus kregen de inwoners vorig jaar van het ministerie en de gemeente een digitale deurbel cadeau. Wordt dit allemaal niet veel te Big Brother?

Als de pakketbezorger een pakje heeft voor Vanity (33) zwaait hij altijd even bij het aanbellen. ‘Camerabewaking’ waarschuwt een sticker onder haar deurbel namelijk. Zodra iemand de keurig betegelde voortuin van Vanity’s woning in de Almeerse Stedenwijk betreedt, pikt de bewegingssensor van haar Skybell dat op. De camera springt dan aan, Vanity krijgt een melding op haar telefoon en kan direct meekijken. Even later staat het opgenomen videobeeld in de Skybell-app.

^{Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie:}

Heel handig, vindt Vanity, die niet met haar achternaam in de krant wil uit privacyoverwegingen. In 2018 kreeg ze de bel cadeau van het ministerie van Justitie en Veiligheid, omdat ze was uitgekozen voor de ‘pilot digitale deurbel’.

Dit project van het ministerie, de gemeente Almere, de politie en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid moet de ‘high impact crime’ bestrijden. Dat is criminaliteit die inbreuk doet op het veiligheidsgevoel van de slachtoffers in hun omgeving. In Rotterdam-Zuid experimenteert het ministerie met bewegingssensoren in de openbare ruimte, bijvoorbeeld door middel van ‘slimme lantaarnpalen’ die verdacht gedrag proberen te herkennen.

Jehova’s getuigen

In de Stedenwijk werden in 2017 relatief veel inbraken gepleegd via de voordeur. Honderd huishoudens ontvingen in maart 2018 een digitale deurbel ter waarde van 350 euro. Elke deurbel werd geregistreerd bij Camera in beeld, een politiesysteem met beelden van particuliere camera’s die de politie kan opvragen om te gebruiken bij een opsporing.

Bij Vanity was het raak in maart 2017. De inbrekers kwamen binnen door de cilinder uit het slot van de voordeur te slopen en namen sieraden en geld uit de spaarpot van haar dochter mee. Vanity was niet thuis, ze had nachtdienst. Haar twee kinderen sliepen bij hun oma. Ze deed aangifte, maar de politie heeft de daders nooit kunnen opsporen. Een jaar later werd ze geselecteerd voor de pilot. ‘Ik was natuurlijk meteen enthousiast.’

De bel brengt veel praktische voordelen met zich mee. ‘Stel, ik ben boven en ik zie in de app dat er Jehova’s getuigen voor de deur staan, dan hoef ik niet eens meer op te staan.’ En toen ze in Suriname was, zag ze door haar Skybell precies wanneer de postbode langs was geweest. Haar nicht haalde dan de post van de deurmat, zodat inbrekers niet konden zien dat ze op vakantie was.

Privacygevaren

Een camera in een deurbel is gewoon toegestaan, zolang deze de bezittingen van buurtgenoten en de openbare weg zo min mogelijk filmt, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Wel moeten aanbellers ervan op de hoogte zijn dat ze kunnen worden gefilmd.

Elke week heeft Vanity tientallen video’s van zo’n dertig seconden op haar telefoon van mensen die aanbelden of langs haar deur liepen. Na zeven dagen worden die beelden automatisch verwijderd, tenzij Vanity ze eerst downloadt. Beelden die zijn opgenomen voor huishoudelijke doeleinden, bijvoorbeeld om te kijken wie er voor je deur staat, vallen niet onder de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Maar de Skybell van Vanity neemt ook voorbijgangers en bezoekers van het terrein van de buurvrouw op. Dan vallen de beelden niet binnen het huishoudelijk gebruik, en wel onder de AVG, zegt de Autoriteit.

Is voor iedereen duidelijk wanneer er opnames worden gemaakt, en wat daarmee gebeurt? Dat is een belangrijke vraag bij cameratoezicht, zegt Bert-Jaap Koops, hoogleraar recht en technologie aan de universiteit in Tilburg. ‘Zo’n bewegingssensor is onvoorspelbaar. Die maakt het lastig voor passanten om in te schatten wanneer ze wel of niet worden opgenomen.’ Postbodes, pizza- of pakketbezorgers hebben sowieso geen keus, benadrukt de hoogleraar. ‘Die moeten iets afleveren.’

Zo’n deurbel kan bijdragen aan een onaangenaam Big Brother-gevoel onder bezorgers en buurtbewoners, zegt Koops. Net als de experimenten met de slimme lantaarnpalen in Rotterdam-Zuid. ‘De vraag is of we naar een samenleving toe willen waar je overal sporen zou kunnen achterlaten. En wat als de apparatuur gehackt wordt? Dan kan de deurbel juist veiligheidsrisico’s creëren.’

Evaluatie

Het is bovendien nog maar de vraag of de veiligheid toeneemt door de deurbel met camera. ‘Digitale deurbel maakt straten veiliger’ was de stellige conclusie die het Rijk trok uit een evaluatie van het project. ‘Terwijl het rapport zelf een stuk genuanceerder is’, zegt Koops.

In de Stedenwijk is tijdens de pilot minder ingebroken dan de twee jaren ervoor, maar in de Muziekwijk, aangewezen als controlewijk, was een even grote daling. In de straten met een digitale deurbel is het aantal inbraken wel significant gedaald, maar dat is niet het geval voor auto-inbraken of fietsdiefstallen. ‘Je zou verwachten dat de criminaliteit in de straat in het algemeen daalt’, aldus Koops. ‘Daarnaast spelen verplaatsingseffecten een rol bij cameratoezicht. Er is niet gemeten of in de straten ernaast nu ineens meer inbraken zijn gepleegd.’

Een mogelijk negatief effect van veiligheidsmaatregelen op de privacy van burgers wil niet zeggen dat je deze maatregelen niet moet invoeren, vindt Koops. ‘Maar de effectiviteit moet wel enigszins aantoonbaar zijn voordat je dit soort projecten als overheid stimuleert.’ Het ministerie zegt desalniettemin de pilot te willen uitbreiden – ze zijn in gesprek met de gemeenten Den Haag en Eindhoven.

Achterdeur

Tijdens de pilot is in één van de honderd huizen met een digitale deurbel alsnog ingebroken. In een ander geval was de digitale deurbel zelf het doelwit van diefstal. Twee keer werd de deurbel van de muur getrokken, zonder dat er bruikbare beelden waren opgenomen die van pas zouden kunnen komen bij de opsporing.

De deelnemers aan de pilot zijn blij met de deurbel. Voor de pilot voelde 40 procent zich weleens onveilig in huis. Na afloop van de pilot was dat aantal gedaald tot 23 procent. Vier op de vijf deelnemers schreven dat toe aan de deurbel. De bel van Vanity blijft in elk geval hangen, ook nu de pilot is afgelopen. ‘En als-ie stuk gaat, denk ik dat ik zelf een nieuwe koop.’ De voornaamste reden? ‘Ik voel me toch veiliger. Al heb ik ook nog een achterdeur, en daar hangt geen camera.’