'Beleid Rutte is grote gemiste kans'

Eén grote gemiste kans. Korter kan het oordeel van Lans Bovenberg over het regeerakkoord niet worden samengevat. De toonaangevende econoom van de Universiteit van Tilburg, plaatsvervangend kroonlid van de SER en prominent CDA'er, is zwaar teleurgesteld in de plannen van het nieuwe kabinet. 'Het is vooral saneringsbeleid, geen hervormingsbeleid. Een crisis is vaak het beste moment om een aantal knopen door te hakken. Dat bleek ook uit de verkiezingsprogramma's: de meeste partijen hadden behoorlijk veel hervormingen in het pakket zitten. Dus dat beloofde veel. Maar het is een koude douche geworden.'

Premier Rutte gaf vorige week hoog op over het aantal hervormingen: volgens hem zijn het er zeventien.

'Ik tel er slechts twee. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt gebeurt wat. Dat zou ook wel onder een andere coalitie zijn gebeurd, ook met de PvdA. In de zorg gaat het kabinet door met marktwerking. Dat is een goede beslissing.'

Waar gaat het mis?

'Gezien de problemen bij de pensioenfondsen en de stijgende levensverwachting wordt het nog belangrijker om de arbeidsmarkt voor ouderen beter te laten functioneren. Dat is de grootste teleurstelling, want er gebeurt niets.'

Wat had het kabinet moeten doen?

'Ik ben een verdachte bron, want ik heb eraan mee geschreven, maar ze hadden het rapport van de commissie-Bakker moeten overnemen: de werkgevers aanspreken op hun verantwoordelijkheid door hen na ontslag tijdelijk het loon te laten doorbetalen, en het ontslagvergoedingensysteem in een spaarsysteem veranderen.

'Oudere werknemers zijn nu met gouden ketenen gebonden aan hun werkgever. Als je overstapt boven je 50ste, gooi je heel veel bescherming weg. Maar het is goed om nog eens van baan te veranderen. Vaak zijn werknemers een beetje uitgekeken, hun talenten gebruiken ze vooral in hun hobby's. Niet zo gek dat ze dan vroeg met pensioen willen.'

Het kabinet is er wel in geslaagd om 18 miljard aan bezuinigingen te vinden.

'De maatregelen bestaan vooral uit saneren, bijvoorbeeld door de lonen te matigen. Dat beklijft alleen als je zorgt dat meer mensen zich aanbieden op de arbeidsmarkt, het is uiteindelijk een markt. Juist op dat punt doet het kabinet te weinig. De samenvoeging van bijstand, WSW en Wajong is belangrijk voor de sociale kant en de integratieproblematiek. Maar het zijn niet de mensen waarop de Nederlandse economie drijft. Dat zijn de middeninkomens.'

Welke rampspoed staat ons nu te wachten?

'Arbeid wordt schaars door de vergrijzing. Daardoor dreigt die duur te worden, en dat is vooral heel vervelend voor mensen met een kleine beurs. Want arbeidsintensieve diensten, vooral de zorg en het onderwijs, worden steeds duurder. Dat is dus een sociaal probleem: het leidt tot een tweedeling. Bovendien is het slecht voor onze concurrentiepositie. Het leidt tot een verarming van Nederland.'

Heeft Wilders de onderhandelingen gewonnen?

'Als je het regeerakkoord vergelijkt met de verkiezingsprogramma's, zie je dat het in sociaal-economisch opzicht PVV-beleid is. VVD en CDA beloofden structureel meer banen - 4 tot 6 procent. Dit kabinet komt met 1 procent. Dat zit dicht tegen het PVV-programma aan. Het is voor een hoogleraar uit Tilburg natuurlijk gemakkelijk praten, die heeft niet te maken met de kiezers. Maar het is zorgwekkend hoe weinig visie de middenpartijen laten zien over waar het met Nederland naar toe moet. Wilders trekt alle aandacht, en hij heeft ook een heldere boodschap. De middenpartijen zetten daar heel weinig ideeën tegenover. Dat baart me het meeste zorgen, ook in het CDA. Er is weinig zelfvertrouwen door de enorme klap die we hebben gekregen. Het gedachtegoed moet weer bij de tijd worden gebracht om de strijd met het groeiende populisme te kunnen aangaan. We zijn een bokser die in de touwen hangt, en toch weer de ring instapt.'

Maxime Verhagen wordt alom geroemd om het resultaat.

'Hij heeft ervoor gezorgd dat een partij met 21 zetels de helft van de ministers levert. In personele zin is dat ongekend. Maar ik vrees dat die ministers op sociaal-economisch terrein PVV-beleid gaan uitvoeren. Het gaat niet om de macht op zichzelf, maar wat je ermee doet. Je moet een idee hebben, idealen. Al die frasen over internationalisering in het akkoord, de openheid van Nederland, het leest prachtig. Maar om dat binnen te halen, hebben ze toch wel heel veel moeten weggeven aan de PVV.

'Ik denk dat de strateeg Maxime Verhagen iemand aan zijn zijde nodig heeft die inhoudelijk het CDA-gedachtegoed door en door kent en verdedigt. Het is jammer dat het tussen Ab Klink en Verhagen is gebroken. Want die twee vulden elkaar goed aan.'

Was er met Klink een ander resultaat uitgerold?

'In de afspraken over de zorg zie je duidelijk zijn hand. Daar is waarschijnlijk over onderhandeld voor hij de tafel verliet. Maar de arbeidsmarkt was toen blijkbaar nog niet aan bod gekomen. Dat is goed te zien. Klink gelooft in dit verhaal. De arbeidsschaarste die eraan komt, en de grote bedreigingen voor de overheidssector, de sociale cohesie en de concurrentiepositie.'

Hebben ze Wilders onderschat?

'Ik denk dat Verhagen heeft gedacht: als ik maar aan de knoppen zit, de macht heb. Ik geloof meer in geestelijke kracht, de kracht van ideeën.

'Het was onthullend dat op het congres werd gezegd: wat er nu ligt, is beter dan ons programma. Want we kunnen de koopkracht handhaven. Dat vind ik een makkelijk verhaal. We kunnen natuurlijk de koopkracht verbeteren, maar dat gaat ten koste van de werkgelegenheid en de kracht van de Nederlandse economie op lange termijn.'

Voelt u zich nog thuis bij het CDA?

'Ja, zeker. Ik sta helemaal achter de grondbeginselen. Ik vind dat de samenleving zelf vooral problemen moet oplossen, en niet zozeer de overheid. Het CDA zal ik niet verlaten. Het is juist nu belangrijk om ideeën in te brengen.

'Ik was niet principieel tegen samenwerking met Wilders. Ik ben realistisch genoeg om te zien dat je compromissen moet sluiten. Maar als je dat dan doet - het is best riskant als je met Wilders gaat praten - moet je wel met een goed resultaat thuiskomen. Vandaar dat ik op het congres tegen stemde - op het resultaat.'

Op het congres ging het niet over deze vraagstukken.

'Nee. Het leek net of je in een fuik zwom. Aan het begin werd gezegd: wacht maar af. En op het congres werd de vertrouwensvraag gesteld: vertrouw je ons wel? En voor gezagsgetrouwe CDA'ers, zoals ik, is het dan moeilijk om tegen te stemmen. Het valt mij ook niet makkelijk om tegen de partijleiding in te gaan. Maar soms moet je je vrienden de waarheid durven zeggen.'

1958

geboren op 15 juni in Oosterbeek

1984

promoveert in de economie aan de Universiteit van Californië, Berkeley

1995-1998

onderdirecteur Centraal Planbureau

1998-2010

hoogleraar Algemene Economie, Universiteit van Tilburg

In het debat over de regeringsverklaring wilde Alexander Pechtold (D66) een kabinetsbrief met de hervormingen van Mark Rutte. Dit zijn ze:

1. Meer bevoegdheden provinciaal bestuur in de Randstad en oprichting van een Infrastructuurautoriteit

2.Nieuwe regeling duurzame energie door opslag op energierekening

3. Nieuw bedrijfslevenbeleid

4. Stelselherziening AWBZ

5. Meer marktwerking ziekenhuizen

6. Strikter asiel- en immigratiebeleid

7. Decentralisatie ruimtelijke ordening

8. Prestatiebeloning in het onderwijs

9. Sociaal leenstelsel in masterfase

10. Stelselwijziging publieke omroep

11. Stelselwijziging cultuur

12. Wettelijke verbetering ouderenzorg

13. Oprichting nationale politie

14. Aanscherping strafrecht.

15. WWB, Wajong en WSW hervormd

16. Sociaal akkoord (AOW naar 66)

17. Hervorming huurmarkt.